Dwór Reszków w Garnku

Ten artykuł od 2016-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Dwór Reszków w Garnku

Biblioteka w Garnku, dawna stróżówka dworku (2009 rok)
Państwo	Polska
Miejscowość	Garnek
Typ budynku	dwór
Styl architektoniczny	angielski dom wiejski
Architekt	François Arveuf
Kondygnacje	2
Rozpoczęcie budowy	1896
Ukończenie budowy	1898
Zniszczono	24 sierpnia 1948
Pierwszy właściciel	Edward Reszke
Kolejni właściciele	Włodzimierz Grabowski i Helena z Reszków, Edward i Maria Bilowiczowie
Położenie na mapie gminy Kłomnice Dwór Reszków w Garnku
Położenie na mapie Polski Dwór Reszków w Garnku
Położenie na mapie województwa śląskiego Dwór Reszków w Garnku
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Dwór Reszków w Garnku
50°53′12,7″N 19°27′03,8″E/50,886861 19,451056

Dwór Reszków w Garnku – dwór, który znajdował się w Garnku, w powiecie częstochowskim. Zniszczony podczas pożaru w 1948 roku.

Rodzeństwo śpiewaków operowych: Jan, Edward i Józefina Reszke nabyło pod koniec XIX wieku kilka majątków w okolicach Częstochowy, gdzie już mieszkała ich siostra Emilia, z mężem Adamem Michalskim. Edward zakupił Garnek, Józefina Kłomnice a Jan Skrzydlów oraz majątki w Kłobukowicach, Witkowicach i Chorzenicach^[1].

Edward Reszke zakupił około 230 hektarowe dobra garnkowskie w 1895 roku przy pośrednictwie szwagra Adama Michalskiego. Był to mały zaniedbany dworek Moraczewskich (byłych właścicieli majątku) ze zrujnowanymi budynkami gospodarczymi (funkcjonalność zachował jedynie spichlerz) oraz zdziczały park. Nowy właściciel w pierwszej kolejności kazał uporządkować park. Ponieważ Edward Reszke w tym czasie mieszkał i występował w Nowym Jorku, wszelkie prace w Garnku nadzorował jego szwagier. Wykonanie projektu i nadzór nad budową dworu Reszke zlecił francuskiemu architektowi Franciszkowi Arveuf. Inwestycja zaczęła się w 1896 roku i trwała około dwóch lat. Architekt nie przestrzegał jednak zaakceptowanego przez właściciela planu. Podobno gdy Reszke zobaczył swój nowy dom był rozczarowany. Brakowało np. schodów na piętro, łazienek i sanitariatów. Mankamentem był również brak pomieszczeń kuchennych. Kuchnia została zaprojektowana jako osobny budynek około 30 metrów od dworu.

W 1903 roku Edward ostatecznie osiadł w Garnku. W parku zaprojektowanym przez Waleriana Kronberga wybitnego XIX-wiecznego budowniczego ogrodów zasadził rzadkie gatunki drzew, wytyczył alejki, wybudował kort tenisowy oraz stróżówkę, gdzie prowadził tzw. ochronkę dla dzieci pracowników majątku, założył sad i szklarnie. Ziemię orną Reszke wydzierżawił chłopom. Uporządkował również lasy, wytyczył rewiry i dukty, okalając je brzozami. Przyjeżdżali tu zagraniczni i znani goście, wśród nich Lubomirscy z Kruszyny i Kronenbergowie, wakacje spędzał młody, nowo odkryty talent – Jan Kiepura, urządzano polowania i kawalkady konne. W tym czasie mieszkańcy wsi znajdowali w dworze zatrudnienie i mieli zapewniony zbyt dla swoich produktów^[2].

Po śmierci Edwarda Reszke w 1917 roku jego żona Helena przekazała majątek córce, również Helenie, która po rozwodzie z pierwszym mężem przyjechała do Polski z dwiema córkami: Marią i Krystyną. W 1924 roku Helena ponownie wyszła za mąż za Włodzimierza Grabowskiego. Z tego małżeństwa przyszła na świat jeszcze dwójka dzieci: syn Włodzimierz i córka Irena. Helena z drugim mężem zaczęła gospodarować w majątku, który z rezydencji stawał się zwykłym gospodarstwem rolnym. Jesienią 1937 roku Garnek przeszedł w ręce najstarszej córki Heleny – Marii i jej męża Edwarda Bilowicza.

Maria i Edward Bilowiczowie podczas II wojny światowej zaangażowali się w działalność konspiracyjną. Byli członkami paramilitarnej organizacji polskich ziemian „Uprawa-Tarcza”. Maria nosiła pseudonim „Arktur”, a jej mąż – „Rolnik 2”. Bilowiczowie prowadzili w Garnku roszarnię lnu, w której zatrudniali wielu działaczy ruchu oporu. Przez całą okupację do dworu w Garnku trafiali różni ludzie, których gospodarze przedstawiali jako członków rodziny. Niektórych ukrywano przed Niemcami, a dwór w Garnku świetnie się do tego nadawał. Każdy pokój miał przylegającą niewielką komórkę, a za nią jeszcze mały schowek. Schowki były połączone niskim korytarzykiem, którym można było obejść dom dookoła i przez komórki wchodzić niezauważenie do pokoi. Wejścia do schowków były zamaskowane, umieszczone np. w boazerii i tylko właściciele wiedzieli jak je otworzyć. Niemcy nie byli w stanie znaleźć ukrywających się tam ludzi.

Dwór miał dwie kondygnacje – parter i poddasze – ale architekt tak balansował z wysokością pomieszczeń, że stworzył np. pokój ukryty między stropem parteru, a podłogą poddasza. A jeden z pokoi położonych na piętrze w ogóle nie miał drzwi. By wejść do środka, trzeba było zsunąć się po belce stropowej. Architektura dworu była więc skomplikowana i niefunkcjonalna, ale sprawdziła się w do ukrywania ludzi.

17 stycznia 1945 roku w Garnku pojawili się sowieccy żołnierze. Sowieci szukali alkoholu, rabowali dworskie gospodarstwo, zabili cały żywy inwentarz, zniszczyli przechowywane zboże, zgwałcili też kucharkę. Korzystając z zamieszania Bilowiczowie uciekli do wsi Huby. Kiedy Sowieci pomaszerowali dalej, właściciele wrócili, ale w niedługim czasie Edward Bilowicz wyjechał na Śląsk w poszukiwaniu pracy. W Garnku została Maria Bilowiczowa z trójką małych dzieci, siostrą i piastunką. Kobiety wegetowały w pustym i wyziębionym dworze, były na życzliwym utrzymaniu mieszkańców wsi.

Pod koniec lutego 1945 roku do Garnka przyjechał przedstawiciel Urzędu Powiatowego z Radomska i odczytał Marii Bilowiczowej dekret o upaństwowieniu majątku. Poradził, aby jak najszybciej opuściła dwór, bo będzie przeszkadzać w parcelacji ziemi. Oprócz osobistych rzeczy mogła zabrać tylko jedno łóżko, stół, krzesło i szafę. Majątek Garnek został rozparcelowany na 99 działek, które po pewnym czasie scalono i utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. We dworze zakwaterowano przypadkowych lokatorów, którzy nie dbali o budynek. 24 sierpnia 1948 roku dwór się spalił. Spłonęły również albumy ze zdjęciami i stroje estradowe Edwarda Reszke.

W późniejszym czasie przez środek parku wytyczono asfaltową drogę prowadzącą do miejscowości Święta Anna. Po dworze pozostała jedynie stróżówka, w której utworzono urząd pocztowy a później filię biblioteki w Kłomnicach.

Cześć parku przeszła w prywatne posiadanie. Na fundamentach dworku Moraczewskich powstał budynek mieszkalny w stylu szlacheckim. Zachodnią część parku uporządkowano z inicjatywy grupy ludzi zafascynowanych rodem Reszke. Powstało boisko i alejki spacerowe. Parkowi w 2006 roku nadano imię Braci Reszke^[3].

• Aneta Nawrot, Dwór szalonego architekta. W Garnku już go nie ma, wyborcza.pl, 2010
• Zdjęcia majątku w Garnku na stronie internetowej Atlas Wsi Polskich. atlaswsi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-05)].
• Wacław Panek: RESZKOWIE – kariery jak z bajki. maestro.net.pl.