Kavkasidzeler Kalesi (Gürcüce: კავკასიძეების ციხე), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Yusufeli ilçesine bağlı Tekkale köyünün Kaledibi mahallesinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Çoruh Nehri'nin sol kıyısında, bir kayanın tepesinde inşa edilmiş olan kaleden geriye sur bölümleri ile tek nefli kilise kalmıştı.[1] Ancak bu yapılar 2023 yılında Yusufeli Barajı suları altında kalmıştır.
Tarihçe
Kavkasidzeler Kalesi'nin yer aldığı Tao bölgesi ve Othta Eklesia köyü, Orta Çağ'da Gürcistan sınırları içinde bulunuyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 1549 tarihli Gürcistan seferiyle Gürcülerden ele geçirmiştir. Osmanlı idaresince Livane sancağına bağlanan köydeki 10. yüzyıldan kalma Othta Eklesia adlı Gürcü manastırı, buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir. Nitekim 1917 yılında Dört Kilise köyünün nüfusu Müslüman olmuş Gürcülerden oluşuyor ve köyün bütün sakinleri Gürcüce konuşuyordu.[2]
Kalenin tarihi adı bilinmemektedir. Bununla birlikte 16. yüzyıla ait Osmanlı vakıfnamesinde Kala-i Sishavet (قالعە سیسخاویت) adıyla sözü edilen Tsitshaveti Kalesi'nin (ციცხავეთის ციხე) Kavkasidzeler Kalesi olduğu tahmin edilmektedir.[3] Geç Orta Çağ'da kalenin mülküne sahip olan ve Kavkasidze soyadını taşıyan sülaleden dolayı Kavkasidzeler Kalesi, Othta Eklesia Manastırı'na yakın olmasından dolayı Othta Kilise Kalesi ve Türkçe kaynaklarda da Tekkale Kalesi veya Tekkale Köyü Kalesi olarak adlandırılmaktadır.[4][5]
Kavkasidzeler Kalesi'nin 10. yüzyılda Othta Eklesia manastırını koruma amacıyla inşa edildiği tahmin edilmektedir. Kale ile kale içindeki kilise de 10. yüzyılda inşa edilmiş olmalıdır.[6]
Mimari
Kavkasidzeler Kalesi ve Kale Kilisesi. Ekim 2019.
Kavkasidzeler Kalesi, Tekkale köyünün kuzeyinde, Çoruh Nehri kıyısında, ulaşımı son derece zor bir kayanın tepesinde inşa edilmiştir. Asimetrik bir palana sahip olan kalenin (46 × 22 m) iki kulesi bulunuyordu. Batı yönündeki kulesi kısmen ayaktadır. Kale içinde yer alan Kavkasidzeler Kale Kilisesi, 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Tek nefli yapı (4,5 x 6,5 m), büyük ölçüde ayaktadır. Ancak dış kaplama taşlarının çoğu sökülmüş, duvar resimleri büyük ölçüde tahrip edilmiştir.[4][5][7]
Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'nin 1917 yılında verdiği bilgiye göre, "Othta Eklesia Kalesi" diye adlandırdığı kalenin kapısı kuzeyde bulunuyordu. Ancak çökmüş olduğu için bu kapıdan içeri girmek mümkün değildi. Kale o tarihte de büyük ölçüde yıkıktı. Kale içindeki yapıların tümü yıkılmış, sadece kesme taştan inşa edilmiş olan kilise kalmıştı. O tarihte Kavkasidzeler Kale Kilisesi'nin Gürcüce yazıt duruyordu. Giriş kapısı batıda bulunan kilisenin yüney ve doğu cephelerinde pencereleri vardı. Kilisenin çatı örtüsü çökmüş, güney ve batı duvarlarındaki kaplama taşlar sökülmüştü. İç duvarları tamamen resimlerle bezenmişti ve duvar resimlerinin önemli bir kısmı korunmuştu. Duvar resimleri Hristiyanlığa özgü önemli olayları sahneliyordu.[8]
Kilisenin yazıtı
“
1.სახ'ლითა ღს'თა მმსა: ძისა და ს'ლისა წმიდსათა მეოხებითა ყლად
Çevirisi:Ben Murvan Kavkasidze, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un adıyla, Azize Meryem’in yardımıyla, müminler ibadet etsin diye ikinci defa bu kiliseyi inşa edip bitirdim.
Kaynakça
^2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 100 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
^"Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi (Gürcüce), Tiflis, 1960, s. 74". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2023.
^Mirian Maharadze, Zaza Şaşikadze, Lala Mustafa Paşa’nın Gürcistan Üzerine Vakıfnameleri (ლალა მუსტაფა ფაშას ვაყუფ-ნამეები საქართველოს შესახებ), Tiflis, 2021, s. 131.
^ab"Buba Kudava, "Kavkasidzeler Kalesi" (Gürcüce: კავკასიძეების ციხე), 2011". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2023.
^ab""Tekkakel Köyü Kalesi - Artvin" - Türkiye Kültür Portalı". 12 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2023.
^Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 35, 80, 259. ISBN 9789941478178.
^Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 80, 259. ISBN 9789941478178.
^"Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi (Gürcüce), 1960, Tiflis, s. 80-81". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2023.
