Heosmani Kilisesi

41°30′23″K 42°48′14″D / 41.50639°K 42.80389°D / 41.50639; 42.80389MezhepGürcü Ortodoks KilisesiDurumYıkılmışMimariMimari türKiliseMimari biçimGürcü mimarisiTamamlanmaOrta ÇağÖzelliklerMalzemelerTaş, dolgu duvar

Heosmani Kilisesi (Gürcüce: ხეოსმანის ეკლესია), tarihsel Samtshe bölgesinin Türkiye tarafında, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Yurtbekler köyünün sınırları içinde eski bir Gürcü kilisesidir. Ortadan kalkmış olan Heosmani köyünün kilisesi olduğu için bu adla anılmaktadır.^[1]

Tarihçe

Heosmani Kilisesi’nin bulunduğu Samtshe, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biridir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir. 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre Heosmani, Poshov livasının Kuzay nahiyesinin köylerinden biriydi. Bir Gürcü köyü olan Herosmani’nin nüfus 15 Hristiyan haneden oluşuyordu.^[2] Bu köyün kilisesi olan Heosmani Kilisesi, köy halkının Müslüman olmasıyla işlevini yitirmiş ve harabeye dönmüştür. Çıldır Eyaleti cebe defterinde 1706/1707 tarihinde aynı idari konuma sahip olan köy, Rus arkeolog Praskovya Uvarova’nın 1891 yılında verdiği bilgiye göre tamamen ortadan kalkmıştı.^[3][4] Gürcü tarihçi Aleksabdre Proneli ise, 1914 yılında kilisenin yıkık halde olduğunu, etrafını saran çalılardan dolayı binaya erişmenin mümkün olmadığını yazmıştır.^[5]

Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Cakisman gibi yer adlarındaki “man” kelimesinin Gürcüce “ubani” (უბანი) kelimesinden geldiğini belirtir.^[6] Buna istinaden Heosmani adının Gürcüce Hevisubani’den (ხევისუბანი) değişime uğradığı anlaşılmaktadır. Hevisubani ise “dere köy” anlamına gelir.

Mimari

Heosmani Kilisesi, Caki Kalesi’nin 1 kilometre uzağında, Gürcistan sınırında, bugün Caksu denilen Cakistzakli adlı derenin sağ kıyısında inşa edilmiş, tek nefli ve dikdörtgen (11,5×7,5 m) planlı bir yapıdır. Gürcü tarihçi Aleksandre Proneli’nin 1914 yılında yazdığı gibi, kilisenin etrafı günümüzde de çalılar arasında bulunmaktadır. Günümüze ulaşan duvarların yüksekliği 5 metreyi bulur. Dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiş olan kilisenin duvarlarının iç ve dış yüzey taşları günümüze ulaşmıştır. Kilisenin iç mekanının ortasında, kuzey tarafta olduğu gibi güney tarafta da iki sıra halinde pilasterlerin kalıntıları tespit edilmiştir. Yöre halkı bu kiliseyi “Cak Suyu Kilisesi” olarak adlandırmaktadır.^[1]

Kaynakça