Wieża Zamkowa w Golczewie

Wieża Zamkowa w Golczewie

nr rej. 331 z 12.09.1958
Państwo	Polska
Miejscowość	Golczewo
Ukończenie budowy	początek XV wieku
Położenie na mapie Golczewa Wieża Zamkowa w Golczewie
Położenie na mapie Polski Wieża Zamkowa w Golczewie
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Wieża Zamkowa w Golczewie
Położenie na mapie powiatu kamieńskiego Wieża Zamkowa w Golczewie
Położenie na mapie gminy Golczewo Wieża Zamkowa w Golczewie
53°49′15,4415″N 14°58′17,0698″E/53,820956 14,971408
Multimedia w Wikimedia Commons

Wieża Zamkowa – część dawnego zamku biskupów kamieńskich w Golczewie w województwie zachodniopomorskim. Wznosi się w zachodniej części miasta, na przesmyku między jeziorami: Szczuczym i Okonim^[1], przy drodze wojewódzkiej nr 108 (Parłówko–Płoty), w połowie drogi pomiędzy Nowogardem a Kamieniem Pomorskim^[1].

Wieża została zbudowana z kamienia i cegły^[2] na cokole zbliżonym do kwadratu (8,5×9 m) wzniesionym w dolnej partii z głazów eratycznych. Do wysokości murów jest czworokątna, powyżej przechodzi w zaokrągloną, cylindryczną część wykonaną z cegły i zakończoną blankami^[2]. Ma wysokość 31^[3][2] lub 33^[4] metrów. Znajdują się w niej wąskie strzelnicze otwory na wschód i zachód oraz jest zakończona kamiennym krenelażem^[3]. Na szczycie wieży znajduje się sześcioboczny ceglany hełm o wysokości około 10 metrów^[3]. W podziemnej części ulokowany został loch więzienny. Wejście do wieży umieszczono na wysokości około 6 metrów nad poziomem dziedzińca, przylegające do murów obwodowych. Były to w większości obiekty gospodarcze, pochodzące najpewniej z czasów nowożytnych, m.in. browar od wschodu, piekarnia i budynek bramy od północy.

Pierwotna osada składała się z obwałowania i stojącego w obrębie dziedzińca murowanego domu. Obiekt ten był użytkowany i rozbudowany przez biskupów kamieńskich. W kolejnej fazie, przypadającej zapewne na lata 1406-1418, rozszerzono teren zamku nadając założeniu kształt czworoboku o wymiarach 40×40 m. Zburzeniu uległa wtedy starsza zabudowa. Nowy dom rycerski o wymiarach około 12×25 m stanął przy południowym murze obronnym. Narożnik południowo-wschodni zajęła wolnostojąca cylindryczna wieża o wysokości około 24 metrów.

W roku 1684, plac w kształcie czworoboczna o wymiarach 40 na 35 metrów był otoczony potężnym murem obronnym. Z północnej strony znajdowała się solidna budowla bramna, chroniąca wejście do zamku, które prowadziło nad fosą za pomocą mostu zwodzonego. Centralnie na dziedzińcu stała studnia. Oprócz wieży w południowo-wschodnim narożniku dziedzińca, do najstarszych budynków należał przylegający do niej budynek mieszkalny zbudowany z cegieł, usytuowany naprzeciw wjazdu, który, jak wspomniano wcześniej, znajdował się w południowej części.

Z końcem epoki średniowiecza, zamek utracił swoje militarne znaczenie, a opuszczone budynki zamkowe oraz fortyfikacje ulegały coraz większym zniszczeniom. Zachowała się jedynie wieża z czternastego wieku.

Sam zamek biskupów kamieńskich powstawał w dwóch fazach. Pierwsza łączona jest z okresem poprzedzającym rok 1304. Wówczas Golczewo należało do rycerzy Ekharda i Wulfekina (wymieniany też jako Wulvekin^[1]) Smellingów (lub Schmelingów) i Echarda Wedelstedta (lub Wedelstädt). Zamek wraz z przedzamczem powstał na przełomie XIII i XIV wieku (prawdopodobnie około roku 1284^[2]) tuż obok grodziska w kształcie pierścienia^[3] jako siedziba rycerska na kopcu o wysokości 3 metrów, które zostało podwyższone do 15 metrów^[2]. Było to doskonałe miejsce obronne na przesmyku między dwoma jeziorami^[3]. Pierwsza wzmianka pochodzi właśnie z roku 1304 lub 1305 a zachowała się w dokumencie castrum Gülzow^[3]. Zawiera informacje o sprzedaży zamku biskupowi kamieńskiemu Henrykowi Wacholzowi (okres sprawowania 1302-1317)^[1][2] za 1200 marek^[2]. W 1304 roku do zamku dobudowano wieżę^[2] . Po tym czasie rozpoczęło proces rozbudowy warowni, która przeszła w posiadanie kościelne. W ciągu kolejnych dwóch wieków, zamek i przyległy majątek wielokrotnie zmieniali swoich właścicieli, będąc często źródłem zadłużeń oraz sporów, konfliktów, ustanawiania zabezpieczeń i procesów prawnych^[1][3]. Zamek czasowo użytkowała kapituła. Potem zarządzała nim rodzina Flemingów, która w roku 1406 (lub 1402^[4]) sprzedała go księciu Bogusławowi VIII, pretendentowi do stolca biskupa kamieńskiego, który miał go do roku 1436^[4][1], gdy kapituła ponownie objęła warownię, spłaciła długi, przez co w roku 1500 zamek przeszedł na ręce kapituły i stał się rezydencją biskupią^[3], z krótką przerwą do roku 1534, gdy zamek wszedł skład dóbr książęcych^[1].

Wieża była znana jako Fangelturm lub Fanger albo Fangeturm (z języka niemieckiego oznacza to chwytać lub łapać)^[2]. Nazwa ta przylgnęła do niej z powodu działalności właścicieli, którzy trudnili się rozbojem. Złapanych kupców i wędrowców przetrzymywano w wieży do momentu zapłacenia okupu. Z kolei wzgórze zamkowe nazywano Klingberg ze względu na legendę, według której rycerze-rozbójnicy z zamku Gülzow umieścili w pobliżu podziemny dzwonek^[2]. Dzwonek ten dzwonił, gdy kupcy lub inni podróżni przejeżdżali traktem, co pozwalało rycerzom-rozbójnikom na zaatakowanie i ograbienie ich, a następnie przetrzymywanie ich w wieży dla okupu. Zamek w Golczewie był jednym z największych i najlepiej usytuowanych zamków na Pomorzu. Nazwa wieży sugeruje, że więzienie, w którym przetrzymywano ofiary po najeździe, znajdowało się głęboko pod ziemią^[2]. Według innej legendy zamek w Golczewie łączył z katedrą w Kamieniu Pomorskim podziemny tunel^[2].

Kilka razy gościł tutaj książę Bogusław X. Po wprowadzeniu reformacji na Pomorzu (sejm trzebiatowski) Golczewo stało się własnością książęcą. W roku 1684 po śmierci ostatniego biskupa kamieńskiego, Ernsta Bogusława de Croy, zamek został opuszczony i przeszedł w posiadanie elektora brandenburskiego^[3]. Od tego czasu zaczął ulegać stopniowej destrukcji^[1]. Z końcem epoki średniowiecza, zamek utracił swoje militarne znaczenie, a opuszczone budynki zamkowe oraz fortyfikacje ulegały coraz większym zniszczeniom^[1]. Zachowała się jedynie wieża z czternastego wieku^[3]. Po roku 1812 dokonano rozbiórki murów z wyłączeniem wieży zamkowej^[1].

Zachowana wieża zamkowa poddana została renowacji wraz z rekonstrukcją zwieńczenia (blanek i hełmu^[1]) w roku 1895^[1] i 1929^[1]. Po II wojnie światowej przeprowadzono badania archeologiczne pod kierunkiem Tadeusza Nawrolskiego. Pozwoliły one ustalić położenie niektórych elementów średniowiecznego założenia. Po remoncie w roku 2004 wieża została udostępniona do zwiedzania w okresie letnim^[1].

• Biskupi szczecińsko-kamieńscy → Biskupi diecezji pomorskiej (kamieńskiej) (1186-1545)
• zamek w Karlinie

• Tadeusz Białecki, Herby miast Pomorza Zachodniego, Polskie Pismo i Książka, Szczecin 1991, ISBN 83-85360-01-8 (str. 50-51)
• MarianM. Klasik MarianM., Golczewo. 700 lat historii. Golczewo, Urząd Miejski w Golczewie, 2004  (pol.).
• MarianM. Klasik MarianM., Zamki, pałace i worki. Przewodnik po kulturowym dziedzictwie gmin: Golczewo, Świerzno i Wolin, Lokalna Grupa Działania "Partnerstwo w rozwoju", 2011 [dostęp 2023-11-11]  (pol.).
• Jerzy Kosacki, Bogdan Kucharski: Pomorze Zachodnie i Środkowe. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 2001, s. 403. ISBN 83-7200-583-4.
• BolesławB. Drozd BolesławB. i inni, Rocznik Kamieński. II. 1967, Kamień Pomorski: Towarzystwo Miłośników Ziemi Kamieńskiej, 1967 .

• zamki.res.pl