Keyhüsrev

Keyhüsrev, Keyânî Hanedanı'ndan gelen efsanevi İran kralı ve Fars destanı Şehnâme içinde yer alan bir karakterdir. Sürgündeyken Turan Prensesi Farangis ile evlenen İran Prensi Siyâvuş'un oğludur. Keyhüsrev doğmadan önce babası, anne tarafından dedesi Efrasiyab tarafından Turan'da öldürülmüştü. Keyhüsrev, çocukluğunda çölde, Efrasiyab'ın bilge veziri Piran tarafından eğitildi. Baba tarafından büyükbabası, annesiyle birlikte İran'a döndüğünde onu varisi olarak seçen efsanevi İran Şahı Keykâvus'tur. Keyhüsrev ismi Avestaca: Şablon:Metin/Avestan Avestaca: Kauui Haosrauuaŋha,^[2] "iyi şöhrete sahip kahin/şair" anlamına gelir.

Avesta'da Keyhüsrev'in "Ari topraklarının aygırı" anlamına gelen Avestaca: Şablon:Metin/Avestan Avestaca: arša airiianąm dax́ iiunąm lakabı vardır. Avesta'ya göre Keyhüsrev'in Āxrūra adında bir oğlu vardı. Keyhüsrev, bir araba yarışını kazanmak için Anahita'yı Urmiye Gölü'nde feda etti. Naru'nun oğlu Aγraēraθa tarafından öldürülen Siyâvuş'un intikamını almak için Efrasiyab'ı Urmiye Gölü'nde öldürdü.^[2]

Pehlevi metinlerinde ismi Kay Husrōy olarak geçmektedir. Şahrestānīhā ī Ērānšahr'a göre, babasının büyükbabası Keykâvus'un kurduğu Semerkant şehrinde doğdu. Keyhüsrev, Semerkant şehrinde Varahran (Farsça: Behram) ateşini yaktı ve Zerenc şehrinde Karkōy adında başka bir ateş yaktı ve bu ateş söndürüldü. Menog-i Hrad'a göre Keyhüsrev 60 yıl boyunca İran'ı yönetmiş ve daha sonra iktidarı Kay Luhrasp'a devretmiştir. Keyhüsrev, Chichast Gölü kıyısındaki bir put tapınağını yıktı ve dirilişte Saoshyants ile işbirliği yapacaktır.^[2]

Hamza el-İsfahani ve İbn Belhi gibi bazı İslami dönem yazarları onu peygamber olarak kabul etmişlerdir. Siyâvuş ve Farangis'in oğludur ve babası Garsivaz tarafından öldürülünce, Piran Viseh tarafından bazı çobanlara emanet edilmiştir. Efrasiyab sürekli rüyalar görüyor ve saltanatından endişe duyuyordu. Piran'dan çocuğu yanına getirmesini ve onun zekâsını test ederek bir tehdit olup olmadığını görmesini ister. Piran, Kay Khosrow'a tüm soruları tersten cevaplamasını tavsiye ediyor. Hüsrev'in aptal olduğuna inanan Efrasiyab, Piran'a onu babasının kurduğu Siyavaşgerd kentinde yaşayan annesinin yanına göndermesini emreder. Bu arada İran'da Gudarz bir rüya görür ve rüyasında Suruş ona Keyhüsrev'i anlatır. Çocuğu İran'a geri getirebilecek tek kişi Giv'dir. Yedi yıl boyunca Keyhüsrev'i aradıktan sonra sonunda onu bulur ve annesi Farangis'le bir araya getirir.

Cemşid'in Kadehi veya gerçekte Keyhüsrev'in Kadehi (Farsçada Cemşid Kadehi veya Ceam-i Cem veya Keyhüsrev Kadehi: جام جم), Pers mitolojisinde uzun süre antik Pers hükümdarlarının elinde bulunan bir kehanet kadehidir. Bardak ayrıca Jam-e Jahan nama, Jam-e Jahan Ara, Jam-e Giti nama ve Jam-e Kay Khosrow olarak da adlandırıldı. İkincisi Avesta'da Kaei Husravah, Vedalarda ise Sushrava'dır. Bu kadehi sadece bir kez, Keyhüsrev zamanında, avlanmak için Turan sınırına giden Bizhan'ın yerini bulmak için kullanmıştır. Bizhan, İran ve Turan sınırında kısa bir karşılaşmanın ardından Turan Kralı Efrasiyab'ın kızı Manizhe'ye romantik bir ilgi duymaya başlamıştı. Manihe onu gizlice babasının sarayına götürdü ve Efrasiyab bunu öğrenince Bizhan'ı bir çukura attı ve Manihe'yi kaleden kovdu. İran'da Bizhan'ın öldüğünü düşünen Keyhüsrev dışında herkes onun kadehte sağ olduğunu gördü. Keyhüsrev daha sonra Bizhan'ı kurtarmak için Rüstem'i gönderdi.

"Cām" adlı kadehin yaşam iksiri ile dolu olduğu ve kehanetlerde kullanıldığı rivayet edilir. Ali-Akbar Dehkhoda'nın belirttiği gibi, kişinin evrendeki yedi göğün tamamını ona bakarak gözlemleyebileceğine inanılıyordu (از هفت فلک در او مشاهده و معاینه کردی). Antik çağda Persepolis'te bulunduğu sanılmaktadır. Bütün dünyanın bu kadehte yansıdığı, kadehteki kehanetlerin derin hakikatleri açığa çıkardığı söyleniyordu. Bazen, özellikle Arslan'ın Kahramanlık Efsanesi gibi popüler tasvirlerde, kadeh bir kristal küre olarak görselleştirilir. Helen Zimmern'in Şehname'nin İngilizce çevirisinde "kristal küre" terimi kullanılmıştır.^[3]