Miloš Popović Đurin

Miloš Popović Đurin (1921-1943) je bio partizanski komandant i pesnik koji je spevao poznatu partizansku pesmu Konjuh planinom. Spjevao je i druge partizanske pjesme koje su borci voljeli pjevati, ali one nisu sačuvane.

Popović je bio banjalučki profesor filozofije, partizanski obavještajac u štabu Draže Mihailovića u ljeto 1941, komandant udarnog bataljona Ozrenskog partizanskog odreda u istočnoj Bosni, te amaterski pozorišni glumac i reditelj.

Jugoslovenski kompozitor Oskar Danon navodi da je od njega čuo "izvanredno lijepe pjesme iz španskog građanskog rata", te su od njega partizanski borci istočne Bosne naučili da pjevaju pesmu Hej Karamela, koja govori "o našem borcu u Španiji".^[1]

Biografija

Miloš Popović je rođen 1921. godine u Prijedoru, u srpskoj porodici, od oca Đure.^[2] Neki izvori navode i da je rodom iz Banja Luke, gde je završio učiteljsku školu.^[3] Studirao je Višu pedagošku školu u Beogradu. Bio je profesor filozofije.^[4]

Predratni komunist

Glavni članak: Revolucionarni studentski pokret na Beogradskom univerzitetu

Već sredinom 1930-ih godina eksponira se kao komunist. Sekretar je Akcionog odbora beogradskih studenata, sarađuje u naprednim časopisima (»Razvitak«, »Znanost i život« i dr.), bavi se prevodilačkim radom — govorio je njemački, francuski, ruski i engleski — a zatim je veoma aktivan u radničkome kulturno-prosvjetnom društvu »Pelagić« u Banjaluci.^[3] Udaljen je godinu dana s Univerziteta, hapšen je 1936.^[3] Član KPJ od 1938. godine.^[2]

1940. godine isključen je iz KPJ zbog pripadnosti grupi »salonskih komunista« s banjalučkim advokatom Asimom Alihodžićem na čelu. Ipak, suprotno tadašnjoj praksi, nije se našao pod bojkotom svojih drugova; partijsko rukovodstvo njegovu grešku, očito, nije smatralo tako teškom da bi iziskivala i bojkot.^[3]

Obaveštajac u četničkom štabu

Glavni članci: Ustanak u Srbiji 1941. i Saradnja četnika sa Nedićevom vladom

Uoči izbijanja rata, u martu 1941, rezervni potporučnik Miloš Popović Đurin našao se kao vodni oficir u jednom od bataljona 99. ratnoga pješadijskog puka stacioniranog u Banjaluci.^[3] Po izbijanju drugog svetskog rata, kad je počela ustaška hajka na komuniste u Banjoj Luci, Popović je nekako uspio da im pobjegne i da stigne do Bijeljine.^[5]

Prema drugoj verziji, Đurin je u vreme aprilskog sloma, sredinom aprila, sa svojim vodom odvojio i u trenucima kapitulacije odbio da se preda. Produžuje kroz šume istočne Bosne, prelazi Drinu i zaustavlja se na Ceru.^[3] Prema nekim podacima, Đurin je nakon dolaska na Cer, u proljeće 1941, otišao na Ravnu goru i tu u grupi pukovnika Draže Mihailovića proveo neko vrijeme. U julu ili početkom augusta vratio se na Cer i ubrzo postao član Štaba Cerskog (četničkog) odreda i komandir njegove Bosanske čete.^[3] U međuvemenu je obnovio odnose sa KPJ.

On je po direktivi Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju (bio je na vezi pri OK KPJ za šabački okrug), ubačen u štab četničkog komandanta Dragoslava Račića, gdje je radio sve dok ga nisu otkrili.^[6] Popović je prosleđivao do viših partizanskih štabova i partizanskih rukovodstava autentične podatke o zbivanjima na Ravnoj gori i o stvarnim namjerama i planovima Draže Mihailovića, uključujući česte posete Ljotićevih i Nedićevih ljudi.^[3]

Prema utisku koji sam stekao ličnim dodirom vojna četnička organizacija je iskrena rodoljubiva organizacija i sa starešinskim kadrom, a naročito sa ljudstvom koje je spremno za sve akcije protiv neprijatelja bez obzira na žrtve. Ali po svim znacima u tu organizaciju su se uvukli agenti Gestapoa i ličnosti aktivnih oficira naše vojske sa zadatkom da razore organizaciju iznutra, da ukoče njenu akciju što više i da je čak u pogodnom trenutku pretvore u instrument Gestapoa u borbi protiv narodnooslobodilačkog pokreta.^[3]
– Đurinov »Izvještaj o radu Četničkog Cerskog odreda« Pokrajinskom je komitetu KPJ za Srbiju, od 25. avgusta 1941.

Nakon što je otkriven kao partizanski špijun, Dragoslav Račić ga je osudio na smrt.^[7] Popović je u posljednjem času je uspio da pobjegne i da se, preko partizanskih veza, prebaci u istočnu Bosnu, u Šehoviće, sa namerom da odatle produži u rodnu Krajinu.

Sa partizanima istočne Bosne

Glavni članci: Ozrenski partizanski odred, 6. proleterska istočnobosanska udarna brigada i Konjuh planinom

Po prelasku u Bosnu je boravio na planini Ozren, vršeći dužnost komandanta Udarnog bataljona Ozrenskog NOP odreda.^[6] O uspešnim akcijama ozrenskih partizana pjevale su se u Odredu pjesme, a neke od njih sastavio je Miloš Popović.^[5] On je bio poznat po svojim kreativnim idejama. U radionici u Petrovom Selu izrađivane su lažne drvene puške na čijem se vrhu nalazio bodež iskovan od željeznih kuka, koje su partizani skidali sa sasječenih telefonskih stubova.^[7] Te drvene puške s bodežom izmislio je Miloš Popović i njima naoružavao bespuškare, koji su tako »naoružani« išli u borbu zajedno sa ostalim borcima. Te puške su bile tako urađene da ih čovjek na malo većoj udaljenosti ne bi mogao da razlikuje od pravih.^[7]

Četnički vođa Dragoslav Račić je početkom 1942. godine iz Srbije prešao u istočnu Bosnu, a tada četnici i partizani na tom području još nisu bili u otvorenom sukobu. Saznavši za to, Miloš Popović je po svaku cenu izbegavao susret sa njim.^[7] No, već nakon mesec dana su između četnika i partizana izbile Borbe za Istočnu Bosnu 1942.

Prema rečima njegovog nadređenog, komandanta Ozrenskog partizanskog odreda Todora Vujasinovića, "Miloš Popović, čovjek neobične inteligencije i sposobnosti imao je prilično vojničkog znanja, ali u teškim i kritičnim časovima nije uvijek uspijevao da vlada sobom", odnosno početkom 1942. je u borbi napustio svoj štab, jer ga je "zbunila i uplašila" iznenadna provala Francetićeve Crne legije na Podsijelovo.^[7]

26. maja 1942. godine,^[8] Miloš Popović je prešao preko Konjuh planine, sa grupom boraca 6. proleterske istočnobosanske brigade u kojoj su se nalazili i borci iz Ozrenskog odreda. U znak sećanja na mrtvog saborca Peju Markovića, poboli su crvenu zastavu na mestu gde je pola godine ranije sahranjen. To je inspirisalo Miloša Popovića, koji je prisustvovao i sahrani i podizanju zastave, da napiše poznatu pesmu „Konjuh planinom“.^[9] Nakon toga, muziku je komponovao Oskar Danon, tada znan po nadimku Cigo.

Polovinom 1942. godine Miloš Popović stiže u rejon bosanske krajine, i priključuje se novoformiranoj 5. krajiškoj brigadi, kao zamjenik političkog komesara 2. čete.^[10] 31. avgusta 1942. vodio je prepad na ustašku posadu u selu Davor na lijevoj obali Save, u kom se posebno istakao. Prvi su rijeku prešli Miloš Popović, zamjenik političkog komesara 2. čete, Radan Railić i Neđo Kukavica, a potom, pod njihovom zaštitom, i ostali.^[10]

Izvođenje drame fon Paulus

Glavni članak: 6. proleterska istočnobosanska udarna brigada

6. proleterska istočnobosanska brigada je formirana 2. avgusta 1942. godine u Šekovićima, od tri istočno-bosanska proleterska bataljona. Miloš Popović postaje politički komesar čete u 3. bataljonu brigade.^[2] U to vreme besnela je bitka kod Staljingrada, što je inspirisalo je Popovića da ju već u jesen prikaže na partizanskoj sceni. U početku je to bio skeč sa dvije-tri slike, a početkom februara 1943. kada su njemačke armije poražene i njihov komandant Friedrich Paulus se predao Crvenoj armiji, Popović je skeču dodavao nove slike i pretvorio ga u dramu:

U februaru snijeg se otopio. Noći su bile hladne, ali po danu je publika — partizani i narod iz okolnih sela — mogla pratiti predstavu. Na livadi, kod Šekovića, postavljena je improvizovana pozornica: pod je bila sasušena trava, tri zida — šatorska krila. To je bila soba, štab — i maršala fon Paulusa i generala Crvene armije. Na sredini je bio sto prekriven nekakvom kartom, u uglu još jedan s telefonskim aparatom. Izmjenom slika ili zastava mijenjao se dekor pozornice, već prema tome ko je izlazio na nju. Glumaca je bilo desetak. Glavne uloge su igrali Duško Blagojević — fon Paulusa, i Miloš Popović — ruskog generala; ostale: Mišo Kovačević — radio-telefonistu, Mujo Imamović — baronicu Bezmozgovskaju, Camil Kazazović — bijelog emigranta Dolgonogova, Ksenija Radošević, Beba i Milena Marković — partizanke i borce Crvene armije, Franc Znidarčič, Ljubo Vodeb i drugi — oficire Vermahta i Crvene armije, partizane i četnike.
Miloš Popović je vješto napravio dramski zaplet upotrebom telefonskih izvještaja. U prvoj slici se pojavio Duško Blagojević u uniformi njemačkog oficira. Plav, zaglađene kose, s monoklom na desnom oku, ordenjem na prsima i ispod vrata, uvjerljivo je igrao fon Paulusa.^[11]

– Ahmed Đonlagić

Predstava je trajala gotovo puna dva časa. Skeč »Fon Paulus« je izvođen više puta u proljeće, ljeto i jesen 1943. godine. Od skeča je prerastao u dramu koja je dugo i ostala u sjećanju i boraca Šeste brigade i naroda u Birču, na Romaniji, Majevici, Semberiji i Posavini.^[11]

Pogibija

Glavni članak: Bitka na Sutjesci

Miloš Popović je poginuo na Kušlatu 23.^[2] ili 24. maja 1943. godine, u petoj neprijateljskoj ofanzivi.^[6] Prema Ahmedu Đonlagiću, on je u jurišu, kod Zavajta, stao da s mrtvog nemačkog podoficira skine torbu, koju je htio da je upotrijebi za svoje pjesme i knjige koje je nosio.^[11] Neprijateljev metak ga je spriječio u tome. Desetak minuta kasnije zatekli su ga mrtvog kraj Nijemca, s torbom u rukama. Tog dana na položajima Šeste brigade mnogi su se sjetili borbenih pjesama koje spjevao Miloš Popović.^[11]