Brzan

Brzan
Crkva Brvnara sagrađena 1822. godine
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Šumadijski
Opština	Batočina
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	1754
Geografija
Koordinate	44°06′33″N 21°08′00″E / 44.109166°N 21.133333°E / 44.109166; 21.133333
Nadmorska visina	105 m
Brzan Brzan (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	34228
Pozivni broj	034
Registarska oznaka	KG

Koordinate: 44° 06′ 33" SGŠ, 21° 07′ 60" IGD

Brzan je naselje u Srbiji u opštini Batočina u Šumadijskom okrugu. Prema popisu iz 2011. ima 1754 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 2073 stanovnika).

Mesto se pod prvi put pominje 1516. godine pod imenom Grabovac.

Teritorija sela Brzan nalazi se u centralnom delu Srbije. Smešteno je u istočnom predelu Šumadije. Nalazi se u istočnom delu opštinske teritorije Batočine, a kroz selo protiče reka Velika Morava.

Brzan se nalazi na 105 metara nadmorske visine, na 8 km jugoistočno od Batočine, 23 km severno od Jagodine, 36 km istočno od Kragujevca i 120 km južno od Beograda.^[1] Kroz Brzan prolazi koridor 10 i železnička pruga Beograd-Niš-Skoplje.

Prvi naziv sela bio je Grabovac. Već 1516. zna se da je imao šest kuća, a dvadeset godina kasnije 36 kuća. Današnji naziv selo je dobilo po porodici Ljutić koja se doselila sa Kosova iz sela Brzanci.^[2] Na prvom popisu nakon završetka Drugog srpskog ustanka 1818. Brzan je imao 136. domaćinstva sa 322 haračke glave.^[3] Crkva brvnara je sagrađena 1822. godine. Prvu školu Brzan dobija 1840. Najviše stanovnika Brzan je imao 1910. godine, a najviše kuća je imao 1971., ukupno 853.^[2]

• Crkva brvnara iz XIX veka
• Spomenik žrtvama iz Prvog svetskog rata
• Spomenik žrtvama iz NOB-a

Glavni članak: OŠ „Sveti Sava“ (Batočina)

Na teritoriji današnje opštine Batočina prva škola je bila u selu Brzanu koja je bila jedna od dvanaest škola u Šumadiji koja je radila za vreme Prvog srpskog ustanka. Nakon ustanka škola je prestala da postoji.

Brzan je 1848. godine dobio osnovnu školu. Pošto se vremenom promenila shvatanja o udobnosti škole javila se potreba da se sagradi nova škola. Na novu zgradu škole se sve češće pomišljalo, ali je tek Stojan Novaković, kao ministar prosvete, 1883. godine preduzeo korake da se ovo pitanje reši. Brzanci su odlučili da zidaju novu školu, a stara je trebalo da služi dok nova ne bude gotova. Pozvani su bili i Kijevci, ali oni su odbili, jer su nameravali da podignu svoju školu. Predračun za kolu je iznosio 44.359,80 dinara.

Kada je bilo sve spremno za početak zidanja nove zgrade, sve je palo u zaborav. Visoka cena nove školske zgrade uplašila je seljake, jer je trebalo sakupiti toliki novac. Ministarstvo prosvete je preduzelo oštre mere da bi selo nateralo da pristupi izgradnji nove škole, pa je avgusta 1889. godine zatvorilo školu zbog stare zgrade. Tek kada su izvršene popravke obeju zgrada i obezbeđeni stanovi za učitelje, novembra 1890. godine odobrena je obnova nastave. Ministarstvo je još dva puta zatvaralo školu i ponovo je otvaralo.

Šestog oktobra 1901. konačno je osvećen je temelj nove školeske zgrade, a već 1. septembra 1902. godine nova školska zgrada je bila gotova. Na otvaranju škole bio je šabački episkop Dimitrije Pavlović, koji će kasnije postati srpski patrijarh. On je 1870. godine bio učitelj u Brzanu. Za novu školu je utrošeno 33.000 dinara što je manje utrošenog novca nego što je bilo planirano 1884. godine.

U toku Prvog svetskog rata zgrada je bila oštećena. Godine 1914. školska zgrada služi za smeštaj izbeglica iz Mačve, a 1915. godine kao ambulanta naše vojske sve do dolaska neprijatelja koji je pretvara u konjušnicu. Posle rata, zahvaljujući donaciji samih seljana koja je iznosila 12.000 kruna, škola se obnavlja i sa radom počinju 3 odeljenja u koja, pored dece iz Brzan, dolaze i deca iz Kijeva i Dobrovodica.

Ime škole, koje je nekada glasilo „Brzanska škola“, posle rata je promenjeno u „Milovan Marković“, po velikom ratnom heroju iz ovog sela. Meštani su se hvalili ovim herojem preko naziva škole sve do 1991. godine, kada škola u Brzanu postaje deo škole u Batočini, pa dobija ime „Sveti Sava“. Školska zgrada koja se danas koristi izgrađena je 1963. godine, a zahvaljujući skorašnjoj obnovi opremljena je po svim savremenim standardima. Nastava se odvija u dve smene, a ukupan broj učenika koji trenutno pohađa ovu školu od 1. do 8. razreda iznosi 106. Ukoliko se osvrnemo na činjenicu da je u Brzanu 1934. godine bilo upisano ukupno 353 učenika, i to samo do 4. razreda, postaje jasno da je nekadašnji problem sa manjkom prostora pretvoren u savremeni problem manjka učenika.

Osnovne grane privrede u Brzanu su: poljoprivreda, industrija, zanatstvo, trgovina, saobraćaj, turizam i ugostiteljstvo.^[4]

Poljoprivreda je vodeća privredna grana po obimu proizvodnje kao i po zaposlenosti lokalnog stanovništva.

Na relativno maloj površini teritorije batočinske opštine mogu se izdvojiti sledeći rejoni:

1. ratarsko-povrtarski,
2. ratarsko-voćarski region, i
3. voćarsko-livadsko-stočarsko-šumski region.

Ratarsko-povrtarski region obuhvata površine oko Velike Morave. Ratarsko-voćarskom rejonu pripadaju uglavnom viši delovi padinskih površina. Voćarsko-livadsko-stočarsko-šumski rejon nalazi se u planinskom području sa većim nagibom terena.

Stočarstvo je najznačajnija grana proizvodnje u poljoprivredi u Brzanu. Stočarstvo je najtraženiji deo poljoprivrede, jer njeni proizvodi (meso, mast, mleko, jaja) spadaju u glavne prehrambene proizvode stanovništva. Seljak sitnog poljoprivrednog gazdinstva u Brzanu je svaštar, gaji više vrsta stoke. Gaji goveda, svinje, ovce, konje i živinu.

Kroz atar sela Brzan prolazi električna železnička pruga sa dva koloseka Beograd-Niš u dužini od 5,2 kilometara. U blizini je i savremeni auto-put Beograd-Niš (deo E75), od koga se odvaja magistralni putni pravac Batočina-Kragujevac. Zahvaljujući železničkom i drumskom saobraćaju, Brzan je povezana sa Beogradom, Kragujevcom, Velikom Planom, Jagodinom, Smederevskom Palankom, Svilajncem...

U Brzanu se nalazi crkva brvnara koja je sagrađena 1822. godine i koja je služila sve do 1928. kada je sazidana današnja crkva. Stara crkva brvnara je kao istorijski spomenik kulture pod zaštitom države. Nju je gradio majstor Jovan koji je takođe sagradio Manastir Pokajnicu. Ikonostas je naslikao majstor Jovan Janja 1829-1830. godine sa velikom pozlatom.

• Sabor narodnog stvaralaštva „Sveti prorok Ilija“

Održava se od 1. do 3. avgusta u Brzanu svake godine, počev od 1990. godine. Manifestacija okuplja kulturno-umetnička društva i folklorne ansamble iz čitave Srbije, koji neguju izvorno narodno stvaralaštvo. Takođe održavaju se i likovne kolonije, pesnički susreti, izložbe ručnih radova.

U Brzanu postoji fudbalski klub Šumadinac, koji se trenutno takmiči u Zoni Dunav, četvrtom takmičarskom nivou srpskog fudbala.

U naselju Brzan živi 1694 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 44,1 godina (41,9 kod muškaraca i 46,5 kod žena). U naselju ima 712 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,91.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 3480 [5] 1953. 3629 1961. 3506 1971. 3201 1981. 2954 1991. 2694 2360 2002. 2421 2073

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			2059	99.32%
Jugosloveni			2	0.09%
Crnogorci			1	0.04%
Albanci			1	0.04%
nepoznato			6	0.28%

• Dimitrije Parezan, vojvoda, jedan od vođa u prvom srpskom ustanku
• Bitka kod Batočine

• 
  Crkva Svetog proroka Ilije
• 
  Crkva Brvnara
• 
  Crkva brvanara i crkva Svetog proroka Ilije
• 
  Dečji vrtić Poletarac

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)

p • r • u Naseljena mesta opštine Batočina
Badnjevac • Batočina • Brzan • Gradac • Dobrovodica • Žirovnica • Kijevo • Milatovac • Nikšić • Prnjavor • Crni Kao