1780

Ovo je članak o godini 1780.

Godina 1780 (MDCCLXXX) bila je prijestupna godina koja počinje u subotu po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u srijedu po julijanskom kalendaru.

• 16. 1. - Američki rat za nezavisnost: Bitka na mjesečini u kojoj britanska mornarica nanosi poraz španskoj floti ispred obala Portugala i omogućava opskrbu Gibraltara opsadom; poznata kao jedna od rijetkih bitaka Doba jedrenjaka koja se odigrala noću.

• 11. 3. - Ruska carica Katarina proglašava tzv. oružanu neutralnost i obavezuje se da će štititi pomorsku trgovinu država neutralnih u Američkom ratu za nezavisnost; deklaraciju će ubrzo podržati Danska-Norveška i Švedska, stvorivši tako tzv. Ligu oružane neutralnosti.

• 4. 5. - Prvi Epsom Derby.

• 2 - 7. 6. - Gordonovi neredi u Londonu prilikom kojih pokušaj radikalnih protestanata da spriječe emancipaciju britanskih katolika dovodi do nasilja i vojne intervencije u kojoj je ubijeno nekoliko stotina ljudi.

• 11. 7. - Američki rat za nezavisnost: Francuske trupe se prvi put iskrcavaju na tlu Trinaest kolonija kako bi podržale sjevernoameričke pobunjenike.

• 24. 8. - Francuski kralj Louis XVI donosi ukaz kojim je ukinuto korištenje torture u svrhu dobijanja priznanja u krivičnim postupcima.

• 3. 10. - Savanna-la-Marski uragan: hiljade ljudi stradale na Jamajci i britanskim brodovima u okolini.
• 4. 10. - Ekspedicija pokojnog Jamesa Cooka se vratila u Britaniju.
• 10. 10. - Počela je gradnja tvrđave Theresienstadt (do 1790), današnji Terezín na severozapadu Češke. Istovremeno se gradi i Josefstadt, danas u Jaroměřu, na severu Češke.
• 10 - 16. 10. - Veliki uragan je najžešća poznata atlantska oluja - stradalo je 20 - 24.000 ljudi na Malim Antilima. Britanska Kraljevska mornarica je doživela velike gubitke.

• 19. 10. - Umro vaseljenski patrijarh Sofronije II, nasleđuje ga Gavrilo IV (do 1785).
• 20. 10. - Solanov uragan: stradale dve hiljade ljudi španske flote blizu britanske Zapadne Floride.
• 23. 10. - Još jedan uragan pogađa Barbados i Santa Luciju.

• 4. 11. - Počinje pobuna Túpac Amarua II u španjolskom Vicekraljevstvu Peru.
• 16. 11. - U Mletačkoj republici je ukinuta obaveza pravoslavnih episkopa i sveštenika da ispovedaju firentinsku uniju.^[1]
• 29. 11. - Nakon smrti austrijske carice Marije Terezije njen sin rimsko-njemački car Josip II preuzima formalnu vlast nad svim habsburškim teritorijama (do 1790).
• 30. 11. - Carski reskript uvjerava ugarsko-hrvatske staleže da će poštivati njihova prava.

• 20. 12. - Nakon što se Nizozemska priključila Ligi oružane neutralnosti Velika Britanija joj objavljuje rat čime započinje Četvrti anglo-nizozemski rat.
• 28. 12. - Pošto je ovladao većim delom južnog Perua, Tupac Amaru opseda Cuzco, ali je odbijen već 10. januara - pobuna počinje slabiti.

• Donesen je konačni hrvatski urbar, za zagrebačku, varaždinsku i križevačku županiju (ukinut 1848). Većina plemstva vara narod pri evidenciji obaveza i okrutna je ako ovi prigovore.^[2]
• Početkom '80-tih, Bečka banka prodaje banatske pustare vlasteli (Kiss, Karácsonyi, Lázár, Buttler, Nákó i dr.) a ovi naseljuju seljake na novim posedima, i tzv. "duhandžije", "kertise", većinom Mađare i Slovake.^[3]
• Izvozna trgovina preko Rijeke iznosi 2.781.000 forinti a uvozna 1.341.000 forinti; cifre za Bakar su 83.000 uvoza i 368.000 izvoza. Trgovina prema Turskom carstvu preko Hrvatske i Slavonije iznosi 1.042.000 forinti uvoza i 325.000 uvoza; tranzit prema austrijskim nasljednim zemljama je 1.700.000 uvoza i 490.000 izvoza.^[4]
• Carinski prihodi kod Zemuna donose Austriji 100.000 forinti godišnje.^[5]
• Seljaci u inkorporiranom Banatu su dobili urbar znatno povoljniji nego u ostatku Ugarske, rabota je većim delom pretvorena u novčanu obavezu.^[6]
• U Rudama kraj Samobora reorganizirana rudarska bratimska blagajna.^[7]
• 1780-81 - Teodor Kračun i Jakov Orfelin slikaju ikonostas Saborne crkve u Sremskim Karlovcima.
• Iz Bosne je u Austriju prešlo nekoliko grupa sa manjim brojem porodica.^[8]
• Kuga u Sarajevu: za tri godine umire 8.000 Sarajlija, na vrhuncu je bilo oko 100 mrtvih na dan.^[9]
• Bosanski paša je Sarajlija Abdulah-paša Teftedarović (do 1785) - "bio je raji dobar".^[10]
• Crnogorci se sukobljavaju sa mletačkim podanicima; u zemlji je nesloga između vladike Save i guvernadura Radonjića i mnogih glavara.^[11]
• Neredi u Makedoniji: razbojnička banda upala u manastir Slepče, ubila igumana, opljačkala crkvene stvari i manastirsku stoku.^[12]
• Antun Kanižlić: "Sveta Rožalija".
• Crkve: župna crkva Majke Božje od Svete krunice u Ličkom Lešću, crkva Anđela Čuvara u Lunu, župna crkva Uznesenja Blažene Djevice Marije u Starim Jankovcima, katedralna crkva Navještenja Blažene Djevice Marije u Gospiću, župna crkva Ranjenog Isusa u Gradecu
• Jozefinski patent obavezuje na upisivanje imena u knjige.
• Luigi Galvani je primetio da elektricitet pokreće noge mrtvih žaba.
• Objavljen Mémoire sur la chaleur sa Lavoisier-Laplaceovim zakonom: začetak termohemije.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1780.

• 18. 3. - Miloš Obrenović (rođ. Teodorović), srpski knez († 1860)
• 29. 4. - Charles Nodier, književnik († 1844)
• 14. 5. - Jules de Polignac, francuski premijer († 1847)
• 20. 5. - Bernardino Rivadavia, prvi predsednik Argentine († 1845)
• 1. 7. - Carl von Clausewitz, pruski general i vojni teoretičar († 1831)
• 4. 7. - Angelo Antonio Frari, dalmatinski liječnik († 1865)
• 21. 8. - Jernej Kopitar, slovenački slavista, pomagač Vuka Karadžića († 1844)
• 29. 8. - Jean-Auguste-Dominique Ingres, slikar († 1867)
• 20. 10. - Pauline Bonaparte, vojvotkinja Guastalle († 1825)
• 13. 11. - Ranjit Singh, osnivač Sičkog carstva († 1839)
• 14. 12. - Karl Nesselrode, ruski ministar ino. poslova († 1862)
• Milovan Vidaković, književnik († 1841)
• Stefan Živković, pisac, prevodilac († 1831)
• c. Hajduk Veljko, krajinski vojvoda († 1813)
• c. Tudor Vladimirescu, vlaški revolucionar († 1821)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1780.

• 18. 2. - Vićentije Jovanović Vidak, mitropolit karlovački (* 1730)
• 15. 4. - Emerik Pavić, franjevac, književnik (* 1716)
• 4. 7. - Karlo Aleksandar Lotarinški, habsburški feldmaršal, guverner Nizozemske (* 1712)
• 14. 7. - Charles Batteux, teoretičar estetike (* 1713)
• 3. 8. - Étienne Bonnot de Condillac, filozof, svećenik (* 1714)
• 19. 8. - Johann de Kalb, američki general (* 1721)
• 29. 8. - Jacques-Germain Soufflot, arhitekt (* 1713)
• 6. 9. - Françoise Basseporte, slikarka (* 1701)
• 2. 10. - John André, britanski obaveštajni oficir (* 1750)
• 12. 11. - Julije Bajamonti, splitski polihistor (* 1744)
• 17. 11. - Bernardo Bellotto, slikar (* 1721)
• 29. 11. - Marija Terezija, austrijska nadvojvotkinja, carica rimsko-njemačkog carstva, kraljica Ugarske, Češke, Hrvatske i Slavonije (* 1717)
• 14. 12. - Ignatius Sancho, britanski crni abolicionista i pisac (* ca. 1729)
• 1780/81 - Baba-Alija, sarajevski tamburaš^[13]

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)

1780 na Wikimedijinoj ostavi