Zwornik (architektura)

Zwornik, klucz – szczytowy kliniec łuku lub niektórych typów sklepienia, zazwyczaj bogato profilowany i zdobiony dekoracją rzeźbiarską, wykonany z kamienia lub ceramiki, charakterystyczny dla gotyckich sklepień krzyżowo-żebrowych^[1].

Usytuowany jest w najwyższym punkcie sklepienia lub łęku. Określany też jako kliniec szczytowy, kliniec kluczowy. Zazwyczaj o nieco większych wymiarach niż pozostałe ciosy kamienne lub cegły. Przenosił siły ściskające. Określenie klucz częściej stosuje się w odniesieniu do łęku, archiwolty, natomiast zwornik w odniesieniu do sklepienia.

Zwornik był zdobiony na parę różnych sposobów:

• przez wysunięcie klińca szczytowego (zwornika) i ozdobienie płaskorzeźbą
• przez zastosowanie innego materiału lub koloru
• przyozdobienie płytką zdobioną herbem, ornamentem, rzeźbą, mocowaną do klucza i zakrywającą go.

• 
  Zwornik w portalu oficyny, (Pałac w Stolcu)
• 
  Zwornik w portalu, (Pałac w Krosnowicach)
• 
  Barok: zwornik w bramie z grupą rzeźbiarską w Kłodzku
• 
  Antyk: zwornik wysunięty z łuku z dekoracją z wolutą i rzeźbą
• 
  Średniowiecze: rzeźba wtapiająca się w kamień, bez ruchu klińca
• 
  Średniowiecze: kamienny klucz opuszczony z łuku ceglanego. Ratusz Toruń.
• 
  Średniowiecze w Besançon

Zworniki w łękach sklepiennych (gurtach) nie były przyozdabiane. Dopiero po wprowadzeniu sklepień krzyżowo-żebrowych, w miejscu przecięcia się żeber, miejsca te akcentowano:

• przez płytkę kamienną ozdobioną herbem, maską, itp.
• przez dekorację umieszczoną bezpośrednio na klińcu szczytowym, np. w kształcie rozety
• przez rzeźbę figuralną lub cały zespół takich rzeźb
• przez kwiaton zwieszający się ze zwornika

Wraz z rozwojem sklepień przybywało żeber, a co za tym idzie miejsc przecinania się ich między sobą. Czasem i te miejsca, pomimo że nie występował w nich typowy, uzasadniony konstrukcyjnie zwornik, były również ozdabiane.

• 
  Kamienny zwornik i ceglane żebra: inny kolor – inny materiał
• 
  Płytka kamienna z płaskorzeźbą przykrywająca zwornik
• 
  Płytki z roślinnym motywem mocowane do zwornika
• 
  Zwornik z witrażem

Zobacz multimedia związane z tematem: Zwornik (architektura)

Zobacz w Wikiźródłach hasło Zwornik w Encyklopedii staropolskiej

• łuk
• wezgłowie