Zerwa (roślina)
 Morfologia (Phyteuma humilis) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | astrowce | ||
| Rodzina | dzwonkowate | ||
| Rodzaj | zerwa | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Phyteuma L. Sp. Pl. 170. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| |||
| |||
Zerwa (Phyteuma) – rodzaj roślin należący do rodziny dzwonkowatych. Należą do niego 22 gatunki rosnące w Europie i w Maroku[4][5][6]. Centrum zróżnicowania jest w rejonie Alp[5]. W polskiej florze rodzaj reprezentują trzy gatunki: zerwa kulista P. orbiculare, zerwa kłosowa P. spicatum[7] i zerwa ciemna P. vagneri (odkryta w kraju w roku 2023)[8]. Kilka gatunków z tego rodzaju uprawianych jest jako rośliny ozdobne. Korzenie niektórych gatunków są jadalne[5].
Morfologia
- Pokrój
- Byliny osiągające wysokość 10–75 cm[9] o mięsistej szyi korzeniowej i korzeniu[6].
- Liście
- Pojedyncze; odziomkowe przeważnie sercowate, liście łodygowe jajowate do lancetowatych, u niektórych gatunków ostro ząbkowane[9].
- Kwiaty
- Niewielkie, siedzące lub krótkoszypułkowe, zebrane w szczytowe kwiatostany kłosopodobne lub główkowate. Kielich zrosłodziałkowy z 4 lub 5 łatkami na szczycie[6]. Korona kwiatu rurkowata, przeważnie niebieska, purpurowa, liliowa, rzadziej żółtawa[6][9]. Wolne końce płatków w liczbie 4 lub 5, znacznie dłuższe od rurki, stykają się na szczycie, a w środku swej długości są łukowato wygięte[6]. Zalążnia jest dwu- lub trójkomorowa[6]. W czasie kwitnienia rosnąca szyjka słupka wypycha z rurki korony na zewnątrz pyłek, skąd zbierany jest przez owady. Wydłużająca się szyjka może też rozdzielić płatki korony, a po jakimś czasie rozpościera dwie lub trzy łatki na szczycie, odsłaniając gotowe na zapłodnienie znamię[5].
Systematyka
- Synonimy taksonomiczne[10]
Rapunculus P. Miller
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzaj z podrodziny Campanuloideae, rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae), rzędu astrowców (Asterales), wchodzącego w skład kladu astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych[2].
- Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa astrowe (Asteridae Takht.), nadrząd Campanulananae Takht. ex Reveal, rząd dzwonkowce (Campanulales Rchb.f.), podrząd Campanilineae Raf., rodzina dzwonkowate (Campanulaceae Juss.), plemię Phyteumeae Dumort., podplemię Phyteuminae Caruel, rodzaj zerwa (Phyteuma L.)[11].
- Phyteuma × adulterinum Wallr.
- Phyteuma betonicifolium Vill.
- Phyteuma charmelii Vill.
- Phyteuma confusum A.Kern.
- Phyteuma cordatum Balb.
- Phyteuma gallicum Rich.Schulz
- Phyteuma globulariifolium Sternb. & Hoppe
- Phyteuma hedraianthifolium Rich.Schulz
- Phyteuma hemisphaericum L.
- Phyteuma humile Schleich. ex Gaudin – zerwa drobna
- Phyteuma × huteri Murr
- Phyteuma michelii All.
- Phyteuma nigrum F.W.Schmidt – zerwa czarna
- Phyteuma × obornyanum Hayek
- Phyteuma orbiculare L. – zerwa kulista, z. główkowata
- Phyteuma × orbiculariforme Domin
- Phyteuma ovatum Honck. – zerwa owalna
- Phyteuma persicifolium Hoppe
- Phyteuma × pyrenaeum Sennen
- Phyteuma rupicola Braun-Blanq.
- Phyteuma scheuchzeri All. – zerwa Scheuchzera
- Phyteuma scorzonerifolium Vill.
- Phyteuma serratum Viv.
- Phyteuma sieberi Spreng. – zerwa Siebera
- Phyteuma spicatum L. – zerwa kłosowa
- Phyteuma tetramerum Schur
- Phyteuma vagneri A.Kern. – zerwa ciemna
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
- ↑ a b Phyteuma L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-14].
- ↑ a b c d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 713, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d e f K.K. Kubitzki K.K. (red.), The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. VIII. Flowering Plants. Eudicots: Asterales, Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 45, ISBN 978-3-540-31050-1 .
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ JózefJ. Mitka JózefJ. i inni, Zerwa ciemna Phyteuma vagneri A.Kern. (Campanulaceae) − nowy gatunek dla Polski, „Roczniki Bieszczadzkie”, 31, 2023, s. 299–305 [dostęp 2024-01-31] .
- ↑ a b c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Phyteuma. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22]. (ang.).
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 141. ISBN 978-83-925110-5-2.
- J9U: 987007532284605171
- Britannica: plant/rampion-plant-genus
- SNL: Phyteuma
- Catalana: 0271460
- DSDE: rapunsel
