Zasłonak rudy

Zasłonak rudy

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	zasłonakowate
Rodzaj	zasłonak
Gatunek	zasłonak rudy
Nazwa systematyczna
Cortinarius orellanus Fr. Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 288 (1838) [1836-1838]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus Fr.) – gatunek grzybów z rodziny zasłonakowatych (Cortinariaceae)^[1].

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cortinarius, Cortinariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy opisał go Elias Fries w 1838 r. i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna^[1]. Synonimy nazwy naukowej^[2]:

• Cortinarius orellanus Fr. 1838, var. orellanus
• Cortinarius orellanus var. rutilans (Quél.) Moënne-Locc. & Reumaux 2005
• Cortinarius orellanus var. tristis Moënne-Locc. & Reumaux 1991
• Cortinarius rutilans Quél. 1898
• Dermocybe orellana (Fr.) Ricken 1915

Polską nazwę podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1968 r^[3].

Kapelusz

Średnica 4–7 cm. Za młodu półkulisty lub dzwonkowaty, później wypukły z podwiniętymi brzegami, z tępym garbkiem pośrodku. Powierzchnia matowa i pilśniowa z delikatnymi łuskami. Kolor cynamonowobrązowy, brązowoczerwony lub brązowy^[4].

Blaszki

Początkowo szafranowożółte, potem pomarańczowe do pomarańczowordzawych. Są wypukłe, rzadkie i dość grube, szeroko przyrośnięte do trzonu lub nieco zbiegające^[4].

Trzon

O wysokości 5–10 cm, cylindryczny, u dołu zwężony, pełny, żółtawy lub żółtawobrązowy z podłużnymi ciemniejszymi włóknami^[4].

Miąższ

Żółtawy. Smak łagodny lub lekko kwaskowaty, zapach słaby, podobny do zapachu rzodkwi^[5].

Wysyp zarodników

Rdzawobrązowy. Zarodniki elipsoidalne lub migdałkowate, lekko brodawkowate o wielkości 8–11 × 5,5–7 μm^[5].

Gatunki podobne

• Zasłonak rudawy (Cortinarius rubellus) ma wyraźniejszy garb, zgrubiały u podstawy trzon, a jego blaszki nie mają pomarańczowego odcienia. Występuje w lasach iglastych^[4].
• Zasłonak purpurowoblaszkowy (Cortinarius semisanguineus). Ma bardziej czerwone blaszki i występuje w lasach iglastych^[4].

Notowany jest w wielu krajach Europy oraz Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie^[6]. W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych^[7]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Szwajcarii, Niemczech, Danii, Holandii, Norwegii, Szwecji^[3].

Grzyb mykoryzowy^[3]. Występuje w lasach liściastych i mieszanych, od sierpnia do października. Jest pospolity zarówno na nizinach, jak i na pogórzu i w górach. Szczególnie często występuje pod dębami, rzadziej pod bukami i brzozami^[4].

Grzyb śmiertelnie trujący^[8]. Zawiera alkaloid orellaninę, która nie rozpuszcza się w wodzie, dlatego gotowanie nie zmniejsza toksyczności grzyba. Orellanina selektywnie uszkadza komórki kanalików nerkowych, powodując rozległe zmiany zwyrodnieniowe i martwicze. Toksyna ma charakter kumulatywny – powtarzane spożywanie nawet niewielkich dawek powoduje narastające objawy chorobowe. Dochodzi do uszkodzenia nerek i w następstwie ich niewydolności. Pierwsze objawy pojawiają się po kilku dniach, ale rozwinięte objawy zatrucia występują dopiero po ok. 2 tygodniach (z tego względu niekiedy można nie wiązać ich ze spożyciem tego grzyba).

Ocenia się, że dawką śmiertelną jest ok. 100–200 g zasłonaka rudego^[9], ale działanie toksyczne zależy też od osobniczej wrażliwości oraz stanu nerek przed zatruciem. Śmierć może nastąpić w wyniku nieleczonej niewydolności nerek. Nie ma specyficznej odtrutki na orellaninę i leczenie sprowadza się do dializoterapii lub transplantacji nerki.

O tym, że jest to grzyb trujący, przekonano się w Polsce dopiero pod koniec lat 50. XX wieku. Miały miejsce wówczas dwie fale zatruć tym grzybem, w wyniku których zmarło około 10 osób. Wcześniej uważano zasłonaki za grzyby nietrujące^[10].