Przytulia fałszywa
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | eukarionty | ||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | okrytonasienne | ||||
Klasa | Magnoliopsida | ||||
Nadrząd | astropodobne | ||||
Rząd | goryczkowce | ||||
Rodzina | marzanowate | ||||
Rodzaj | przytulia | ||||
Gatunek | przytulia fałszywa | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Galium spurium L. Sp. Pl. 106 1753[3] | |||||
| |||||
| |||||
|
Przytulia fałszywa[4][5] (Galium spurium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny marzanowatych. Roślina kosmopolityczna, spotykana także w Polsce, częściej w południowej części kraju. Rośnie najczęściej jako chwast w uprawach, zwykle zbóż i ziemniaków[6]. Podobna jest do przytulii czepnej i nierzadko oba te gatunki rosną razem[7]. Podobnie jak przytulia czepna bardzo łatwo przyczepia się do ubrań[8].
W Chinach bywa wykorzystywana jako roślina lecznicza[9]. Z korzeni może być wytwarzany czerwony barwnik[10]. Młode liście są jadalne na surowo i po ugotowaniu[11].
Regionalnie gatunek może zanikać z powodu intensyfikacji rolnictwa i ograniczania siedlisk ruderalnych na terenach wiejskich[7].
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje jako gatunek rodzimy w Europie, Azji i północnej Afryce, a jako introdukowany – na wszystkich kontynentach[12]. W Europie rośnie na niemal całym kontynencie, ale raczej jako rzadki gatunek w zachodniej jego części, a jako miejscami tylko zawlekany w części północnej[13]. W Azji spotykany jest na przeważającej części kontynentu z wyjątkiem Indii i południowo-wschodniej części[14].
W Polsce gatunek rozpowszechniony na południu, na północy rzadziej spotykany[5][15].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina o pędach osiągających zwykle do 80[5][16], rzadko do 100 cm długości[13], od nasady rozgałęziających się, pokładających się, podnoszących i wspinających się[9]. Łodyga o średnicy od 0,5 do 2,5 mm[9], wyraźnie czterokanciasta, z szorstkimi szczecinkami skierowanymi w dół, poza tym w węzłach owłosiona. Międzywęźla do 2 razy dłuższe od liści[16].
- Liście
- Zebrane w okółki (przeważnie po 7–8), równowąsko lancetowate, o do 3 (rzadziej 3,5) cm długości i do 3 (rzadziej 4) szerokości mm[16][13]. U nasady długo zbiegające, w górze krótko zaostrzone z długo wyciągniętym, ostrym końcem[16]. Na brzegu zwykle nieco podwinięte, z wierzchu mniej lub bardziej owłosione, na brzegu i centralnej wiązce pokryte także szczecinkami skierowanymi ku nasadzie[16][13].
- Kwiaty
- Drobne, zielonkawe, zebrane po kilka (zwykle do 7) w kwiatostan wyrastający w kącie liści i dłuższy od nich[16][13]. Szypułki proste lub odgięte, często zgięte tuż pod owocem[13]. Kwiatostan wspierają trzy (rzadko więcej) podsadki podobne do liści, ale od nich mniejsze. U nasady szypuł kwiatowych znajdują się poza tym drobne, pojedyncze przysadki[16]. Korona osiąga średnicę do 1,5 (rzadko 2) mm, płatki są żółtawozielonkawe, nagie i zaostrzone[16][13].
- Owoce
- Rozłupnie rozpadające się na dwie półkuliste rozłupki o długości od 1,5 do 3 mm i szerokości do ok. 1,5 mm[16][13]. Owoce są nagie i błyszczące (ssp. spurium) lub pokryte szczecinkowatymi, haczykowatymi włoskami (ssp. echinospermum)[16].
- Kwitnący pęd
- Kwitnący pęd
- Pęd owocujący
- Owoce var. echinospermum
- Owoce var. spurium
- Gatunki podobne
- Rośliny z owocami pokrytymi szczecinkami są bardzo podobne do przytulii czepnej G. aparine (w Polsce bardzo pospolity gatunek)[13]. Roślina ta osiąga jednak większe rozmiary (ponad 1 m długości), ma szersze liście (od 3 do 8 mm), kwiaty ma białe i większe (od 1,7 do 2,5 mm), owoce bardziej kuliste i większe (zwykle 4–5 mm średnicy), haczykowate szczecinki wyrastają na nich z wyraźnych brodawek[5].
Systematyka
Takson ten bywa w niektórych ujęciach (głównie historycznych) włączany do gatunku przytulia czepna G. aparine sensu lato[9]. Jest bardzo zmienny i często w obrębie tych samych populacji[13]. Duża zmienność była powodem opisywania w jego obrębie bardzo licznych drobnych gatunków lub taksonów wewnątrzgatunkowych, jednak w większości uznaje się je za synonimy nie mające znaczenia taksonomicznego[9]. Homonim Galium spurium All. jest synonimem nazwy naukowej przytulii paryskiej Galium parisiense L.[17]
- subsp. spurium – ma owoce gładkie
- subsp. infestum (W.K.) Janchen (syn.: G. vaillantii D.C., G. spurium var. echinospermum (Wallr.) Hayek, subsp. vaillantii (DC.) Gaudin) – owoce pokryte haczykowatymi włoskami
- subsp. ibicinum (Boiss. & Hausskn.) Ehrend.[14] – występuje w wysokich górach w Azji[9]
- subsp. africanum Verdc.[14]
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do sierpnia[16] (w cieplejszym klimacie od marca)[9]. Preferuje gleby wapienne. Rośnie w uprawach i na siedliskach ruderalnych[16][5][13], poza tym w zaroślach i murawach, na wydmach[13], na brzegach rzek i na górskich stokach[9].
W Europie rośliny tego gatunku mają liczbę chromosomów wynoszącą 2n = 20, natomiast w Azji i Afryce 2n = 40[7][9].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-12-08] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2020-12-08].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 365. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Galium spurium. [w:] Online Atlas of the British and Ireland Flora [on-line]. Botanical Society of Britain and Ireland. [dostęp 2020-12-09].
- ↑ a b c Ewa Szczęśniak, Zygmunt Dajdok. Galium spurium (Rubiaceae) - gatunek o niepewnym statusie na Dolnym Śląsku. „Acta Botanica Silesiaca. Supplementum”. 1. s. 132-134.
- ↑ False Cleavers. [w:] luontoportti.com [on-line]. [dostęp 2020-12-09].
- ↑ a b c d e f g h i Galium spurium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-12-08].
- ↑ Grae I.: Nature's Colors - Dyes from Plants. New York: MacMillan Publishing Co., 1974. ISBN 0-02-544950-8.
- ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Krosno: Chemigrafia, 2004, s. 176. ISBN 83-904633-6-9.
- ↑ Taxon: Galium spurium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-12-08].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., D.M. Moore, Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1984, s. 35. ISBN 0-521-08717-1.
- ↑ a b c Galium spurium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-08].
- ↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 251. ISBN 83-915161-1-3.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Irena Kucowa: Rodzina: Rubiaceae, Marzanowate. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 323.
- ↑ Galium spurium All.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-11].
- BioLib: 40611
- EoL: 1110448
- EUNIS: 181775
- Flora of China: 250090777
- Flora of North America: 250090777
- FloraWeb: 2534
- GBIF: 2913214
- identyfikator iNaturalist: 208784
- IPNI: 750665-1
- ITIS: 34926
- NCBI: 1117032
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-87547
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:750665-1
- Tela Botanica: 29258
- identyfikator Tropicos: 27900106
- CoL: 3F6J8