Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis
Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis (łac. Sław, języku, bój chwalebny) – łaciński hymn z VI wieku, powszechnie przypisywany chrześcijańskiemu poecie, św. Wenancjuszowi Fortunatowi, biskupowi Poitiers, opiewającemu mękę Chrystusa.
Autor utworu – Wenancjusz Fortunat, biskup Poitiers – ułożył go dla uczczenia cząstki drzewa Krzyża świętego, podarowanego w roku 569 królowej Radegundzie przez cesarza Justyna II[1][2].
Hymn ten zainspirował później Tomasza z Akwinu do napisania hymnu Pange, lingua, gloriosi corporis mysterium na uroczystość Bożego Ciała[3].
Zastosowanie w liturgii katolickiej
Liturgia rzymska wykorzystuje ten hymn pod koniec okresu Wielkiego Postu, szczególnie w Wielkim Tygodniu.
W łacińskiej liturgii godzin hymnu tego używa się:
- w wersji przedsoborowej (Breviarium Romanum) od I Niedzieli Męki Pańskiej (dwa tygodnie przed Wielkanocą) do Wielkiej Środy włącznie[4]:
- na jutrznię (matutinum) – pierwsza część od słów Pange lingua;
- na laudesy (laudes) – druga część od słów Lustra sex qui[5];
- w wersji posoborowej (Liturgia Horarum) od Wielkiego Poniedziałku (opcjonalnie od poniedziałku V tygodnia Wielkiego Postu) do Wielkiego Piątku:
- na Godzinę Czytań (Officium lectionis) – pierwsza część od słów Pange lingua;
- na jutrznię (Laudes matutinae) – druga część od słów En acetum[6].
W wersji polskiej pierwszych sześć zwrotek jest śpiewanych (odmawianych) w ramach Liturgii Godzin podczas Godziny Czytań z Wielkiego Tygodnia od Niedzieli Palmowej do Wielkiego Piątku, a pozostałe strofy (zaczynając od siódmej) śpiewane są w te same dni podczas Jutrzni[7].
W liturgii łacińskiej (zarówno trydenckiej jak i posoborowej) hymn jest też śpiewany na zakończenie improperiów podczas Adoracji Krzyża w czasie Wielkiego Piątku; zwrotki Crux fidelis używa się wtedy jako refrenu[8]. Mszał polski przewiduje natomiast odśpiewanie tradycyjnej polskiej pieśni Krzyżu święty nade wszystko, będącą parafrazą hymnu.
Tekst hymnu
Tekst łaciński | Tekst polski |
---|---|
Pange, lingua, gloriósi | Sław, języku, bój chwalebny, |
Oddziaływanie na polską twórczość pieśniową
Zapożyczenia z hymnu Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis znajdujemy w polskich średniowiecznych pieśniach pasyjnych:
1. Krzyżu święty nade wszystko - trzy początkowe strofy są tłumaczeniem hymnu Crux fidelis inter omnes (divisio hymnu Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis)[11].
2. Krzyżu święty i chwalebny - w pierwszej i drugiej strofie pieśni znajdują się zapożyczenia z ósmej i dziesiątej strofy hymnu, zaczynających się od słów: Crux fidelis inter omnes oraz Sola digna tu fuisti[12].
Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis w muzyce
Hymn został zaopatrzony w melodię gregoriańską w celu jego uroczystego odśpiewania w czasie liturgii Wielkiego Piątku czy w ramach Liturgii Godzin.
Pierwsza zwrotka tego hymnu została wykorzystana przez Gustava Holsta w jego kompozycji Hymn Jezusa (The Hymn of Jesus, H. 140, op. 37) na dwa chóry: dwugłosowy chór żeński (chłopięcy) i jednogłosowy chór męski (zgodnie z zapisaem w partyturze: "Kilka tenorów i barytonów w oddaleniu") i orkiestrę symfoniczną[13]. Powstawała ona w latach 1917–1919, po raz pierwszy została wykonana w roku 1920.
Pierwsza zwrotka hymnu Pange, lingua pojawia się w pierwszej części utworu Holsta (Prelude) wraz z melodią gregoriańską, śpiewany a cappella po pierwszej zwrotce hymnu Vexilla regis prodeunt, po czym następuje druga część utworu (Hymn), w której kompozytor wykorzystał przetłumaczone na język angielski fragmenty apokryficznych Dziejów Jana[14][15].
Przypisy
- ↑ dziedzictwo.ekai.pl: Krzyżu święty nade wszystko
- ↑ Pange Lingua Gloriosi Proelium Certaminis. biblicalcyclopedia.com. [dostęp 2016-09-26]. (ang.).
- ↑ liturgia.pl: Miłosierdzie Drzewa - liturgiczna poetyka hymnu Pange Lingua
- ↑ W tradycyjnej rzymskiej liturgii godzin od Wielkiego Czwartku do Soboty Białej w ogóle nie używa się hymnów.
- ↑ Breviarium Romanum, ex decreto ss. Concilii Tridentini restitutum, Summorum Pontificum Cura recognitum. Editio nova typica, Pars verna, Typis polyglottis Vaticanis, 1949 (łac.).
- ↑ Liturgia Horarum iuxta ritum Romanum. Editio typica altera. II: Tempus Quadragesimae, Sacrum Triduum Paschale, Tempus Paschale, Libreria editrice Vaticana, 1986 (łac.).
- ↑ Liturgia Godzin, wydanie skrócone, s. 374-375, Pallotinum 1991
- ↑ Graduale sacrosanctae Romanae Ecclesiae de tempore & de sanctis, Solesmis: Abbaye Saint Pierre, 1979, ISBN 978-2-85274-094-5 [dostęp 2023-09-02] .
- ↑ Tekst za: The Gregorian Missal for Sudays (...), Solesmes 1990, s. 318 nn., ISBN 2-85274-133-4. Różni się on w szczegółach od tekstu w innych wydaniach mszału, np. Mszał Rzymski, przekład polski i objaśnienia opracowali o.o. benedyktyni z opactwa tynieckiego, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1963, z imprimatur bp. Karola Wojtyły.
Reprint: ISBN 978-83-926581-1-5, czy Missale Romanum, wydanego przez Pallotinum, 2008. - ↑ Polskie tłumaczenie: o. Placyd Galiński OSB, za: Muza chrześcijańska, tom II, ZNAK 1992, s. 148-150.
- ↑ Juliusz Nowak-Dłużewski (red.), Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI, Instytut Wydawniczy PAX, s. 157 n.
- ↑ Juliusz Nowak-Dłużewski (red.), Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI, Instytut Wydawniczy PAX, s. 174
- ↑ The Hymn of Jesus, Op.37 (Holst, Gustav) - partytura
- ↑ Hymn of Jesus / Gustav Holst - tekst
- ↑ The Hymn of Jesus, Op.37 (Holst, Gustav) - partytura
Czytaj też
Linki zewnętrzne
- Mszał Rzymski z dodaniem nabożeństw nieszpornych. G. Lefebvre, Benedyktyn. Przekład polski opracowali mnisi opactwa w Tyńcu. Opactwo ŚŚ. Piotra i Pawła w Tyńcu – Polska. Opactwo Św. Andrzeja, Bruges – Belgia [1956]. Hymn Pange lingua: s. 527 (s. 264 skanu publikacji);
- liturgia.pl: Miłosierdzie Drzewa - liturgiczna poetyka hymnu Pange Lingua
- Missale romanum - Feria VI in Passione Domini
- Catholic Encyclopedia: Pange Lingua Gloriosi (ang.)
- Saint Augustine's Lyre: Pange Lingua Gloriosi Prœlium Certaminis (ang.) - historia użycia hymnu w liturgii i jego zmieniający się na przestrzeni wielków kształt