Nił Sorski

Święty
Nił Sorski

Data i miejsce urodzenia	1433 rok Moskwa
Data śmierci	7 maja 1508 roku
Czczony przez	Cerkiew prawosławną, Kościoły katolickie wschodnie
Wspomnienie	7 (20) maja oraz trzecia niedziela po Pięćdziesiątnicy

Nił Sorski (ros. Нил Сорский, ur. 1433 w Moskwie, zm. 7 maja 1508, imię świeckie: Nikołaj Majkow (ros. Николай Майков) – święty mnich, filozof, czczony przez Kościoły katolickie wschodnie oraz Cerkiew prawosławną w dniu 7 (20) maja oraz w trzecią niedzielę po Pięćdziesiątnicy wraz z Soborem Świętych Wołogodzkich.

Niewiele wiadomo na temat życia Niła Sorskiego. Według przekazów jego żywot spłonął podczas najazdu tatarskiego na monastery wołogodzkie w 1538 roku^[1].

Nił Sorski urodził się w 1433 roku w Moskwie^[2]. Przypuszczalnie należał do rodu szlacheckiego. Szlachecki ród Majkowów zaliczał Niła Sorskiego do swoich przodków, jednak była to informacja niepewna. Sam Nil nazywał siebie chłopem. Przed postrzyżynami utrzymywał się z przepisywania ksiąg. Wstąpił do monasteru Cyrylo-Biełozierskiego, gdzie spędził kilka lat. Jego duchownym nauczycielem był Paisjusz Jarosławow. W młodości Nil odwiedził monastery na Athosie oraz Carogród (Konstantynopol), dokąd pielgrzymował ze swoim uczniem św. Innocentym (Ochlabininem)^[1].

Podczas pobytu na Wschodzie studiował dzieła świętych ojców Antoniego Wielkiego, Bazylego Wielkiego, Efrema Syryjczyka, Makarego Wielkiego, Izaaka Syryjczyka, Warsonofiusza Wielkiego, Jana Klimaka, Doroteusza z Gazy, Maksyma Wyznawcy, Hezychiusza z Jerozolimy, Szymona Nowego Teologa, Piotra Aleksandryjskiego, Grzegorza z Nazjanzu, Nila Synaity i Filoteusza Synaity. Po powrocie z Carogrodu Nil udał się nad rzekę Sorę, gdzie na uroczysku leśnym w odległości 15 wiorst od monasteru Cyrylo-Biełozierskiego zbudował celę, wzniósł kaplicę i krzyż oraz wykopał studnię. Zamieszkał w zbudowanej przez siebie pustelni. Z czasem, gdy do niego dołączyli inni mnisi, w tym miejscu powstał skit z cerkwią Ofiarowania Pańskiego^[3][4].

Nil przeniósł na grunt ruski tradycje hezychastyczne, które poznał na Athosie^[5]. Reguła napisana przez niego dla mnichów, którzy zbudowali koło niego swoje pustelnie, zbierała wszystkie najważniejsze punkty nauczania Ojców z nurtu hezychastycznego na temat modlitwy serca^[6].

W latach 1490 i 1503 Nił Sorski uczestniczył w soborach, powołanych w celu zwalczania szerzącej się na Rusi herezji judaizantów (ересь жидовствующих), którą zapoczątkował przybyły w XV wieku do Nowogrodu Wielkiego karaim Zachariasz (Схария). Wyznawcy sekty odrzucali kult ikon, krzyża, relikwii, negowali życie zakonne i boską naturę Chrystusa, odrzucili chronografię bizantyjską, przyjęli kalendarz żydowski. Na wyznawców herezji została nałożona anatema. Drugi Sobór ostatecznie rozwiązał sprawę heretyków. Sobór w 1503 poruszył również kwestię posiadania przez monastery majątków ziemskich, które według Niła Sorskiego było przyczyną demoralizacji mnichów. W czasie soboru mnich wystąpił z apelem do wszystkich klasztorów, by zrezygnowały z posiadanych dóbr i zaczęły utrzymywać się z jałmużny. Jego wniosek został jednak jednogłośnie odrzucony przez sobór, który w swojej uchwale określił majątki Cerkwi jako niezbywalne i święte. Według Pipesa inspiratorem wystąpienia Niła Sorskiego mógł być Iwan III Srogi, który już wcześniej konfiskował na potrzeby państwa włości kościelne^[7].

Mimo odrzucenia apelu Nila w czasie soboru w 1503, jego wystąpienie zapoczątkowało trwający do połowy XVI wieku spór między zachłannymi i niezachłannymi^[8] (oryg. stiażatielami lub lubostiażatielami i niestiażatielami) – zwolennikami i przeciwnikami posiadania przez Kościół prawosławny majątku^[9].

Nił Sorski zmarł w 1508 roku. W swoim Testamencie napisał:

Był to drugi taki przypadek w historii Cerkwi prawosławnej na Rusi. Podobny sens miał testament metropolity kijowskiego Konstantego, zmarłego w 1159 roku. Prośba Niła Sorskiego nie została spełniona przez jego uczniów, którzy pochowali go w monasterskiej cerkwi^[1].

Nił Sorski nie tylko prowadził walkę z „osyflanami”, ale także opracowywał szereg zagadnień filozoficznych, które wyłożył w Regulaminie życia pustelniczego^[10] (ros. Устав о скитской жизни). Centralne miejsce w jego teorii zajmuje problem namiętności^[11].

• Riasanovsky N.V., Steinberg M.D., Historia Rosji, Kraków 2009. ISBN 978-83-233-2615-1.
• Iwan Szczipanow: Myśl filozoficzna w Rosji w wiekach IX—XVII. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 122–135. (pol.).
• О жизни и писанияхъ преподобнаго отца нашего, аввы Нила Сорскаго, первооснователя скитскаго житiя въ России, Кирилловъ [s.a].
• Преподобный Нил Сорский (1433–1508), bogoslovy.ru.
• Федотов Г., Святые древней Руси, Москва 1991. ISBN 978-5-91678-393-3.
• Pipes R. Rosja carów, Magnum, Warszawa 2006, ISBN 978-83-89656-20-9
• Špidlík T., Wielcy mistycy rosyjscy, Kraków 1996.