Naruny
2010 | |||
Państwo | Litwa | ||
---|---|---|---|
Okręg | |||
Rejon | kupiszecki | ||
Gmina | Naruny | ||
Wysokość | 90 m n.p.m. | ||
Populacja (2011) • liczba ludności |
| ||
Kod pocztowy | LT-40030 | ||
Położenie na mapie Litwy | |||
55°48′15,11″N 24°53′41,09″E/55,804197 24,894747 | |||
|
Naruny (lit. Noriūnai) – wieś na Litwie położona w rejonie kupiszeckim okręgu poniewieskiego, 7 km na południowy zachód od Kupiszek.
Historia
Własność
Pierwsza wzmianka o tych dobrach, jako należących do Heleny z Szemiotów Abramowiczowej[1] (~1630–1671) herbu Łabędź, wdowie po Samuelu Andrzeju Abramowiczu (po 1600–1651) herbu Jastrzębiec, kapitanie gwardii pieszej króla Jana Kazimierza, pochodzi z 1665 roku. Małżeństwo nie miało dzieci, Helena zapisała majątek swemu kuzynowi Stanisławowi Samuelowi Szemiotowi (~1650–1684), staroście nowomiejskiemu, mężowi Zofii Klary Kierdejównej (~1650–1709) z Radziwonowicz herbu Bełty. Stanisław, będąc właścicielem kilku innych majątków, nie mieszkał tutaj, wiadomo jednak, że w 1675 roku przekazał sianożęcia w Narunach na uposażenie klasztoru dominikanów w pobliskim Poławeniu. Później dobra te należały do rodzin Bałuczyńskich herbu Leliwa, Wilkomińskich i Ogińskich, poza tym że ci ostatni nie mieszkali w Narunach, sprzedali je w drugiej lub trzeciej dekadzie XIX wieku Onufremu Węcławowiczowi (1805–1880) herbu Wadwicz, sędziemu granicznemu guberni mińskiej, żonatemu z Filipiną Horwattówną (1805–1870) herbu Pobóg. Mieli oni czterech synów: Daniela, Henryka, Stanisława i Onufrego. Henryk i Onufry junior wzięli udział w powstaniu styczniowym, po jego upadku zostali aresztowani: Henryk został skazany na 3 lata, a Onufry dostał wyrok śmierci, później zmieniony w wyniku starań rodziny na 12 lat syberyjskiej katorgi. Onufry zmarł w Petersburgu w 1883 roku. Po śmierci Onufrego seniora Naruny (podobnie jak Burbiszki koło Onikszt) odziedziczył jego syn Henryk[2] (1828–1897), żonaty z Marią Komarówną z Bejsagoły (1841–1897), a następnie – po śmierci Henryka – ich syn Zygmunt (1870–1927), dwukrotnie żonaty: ze Stefanią Marią Zdziechowską (1863–1915) herbu Rawicz, a następnie z Marią Węcławowicz (~1870–?), córką Ottona i Matyldy z Pac-Pomarnackich. Zygmunt Węcławowicz nie miał męskiego potomka, miał natomiast cztery córki (po dwie z każdego małżeństwa). Majątek należał do Zygmunta do 1923 roku, kiedy to po rozparcelowaniu jego większości w wyniku litewskiej reformy rolnej, pod naciskiem władz litewskich sprzedał jego resztki Litwinowi Adamanisowi, który był ich właścicielem do 1940 roku[3][4].
Około 1885 roku majątek Węcławowiczów liczył 740 dziesięcin ziemi. Poza tym majątkiem w Narunach był również majątek spokrewnionych z Węcławowiwczami Komarów[5]. Za czasów Zygmunta istniała w majątku Węcławowiczów dobrze wyposażona chlewnia, duża owczarnia i stadnina koni.
Przynależność administracyjna
rok | liczba ludności |
---|---|
1866 | 42 |
1902 | 93 |
1923 | 166 |
1959 | 297 |
1970 | 451 |
1979 | 830 |
1980 | 830 |
1986 | 1309 |
1989 | 1396 |
2001 | 1176 |
2011 | 928[6] |
- W I Rzeczypospolitej – w województwie wileńskim Rzeczypospolitej[3];
- po III rozbiorze Polski (od 1795 roku) majątek leżał w gminie Subocz, w parafii Kupiszki, początkowo w powiecie poniewieskim (ujeździe), później w powiecie wiłkomierskim guberni kowieńskiej (od 1843 roku, wcześniej guberni wileńskiej, w latach 1797–1801 guberni litewskiej i w latach 1801–1842 ponownie guberni wileńskiej) Imperium Rosyjskiego[5];
- w czasach II Rzeczypospolitej – od 1922 roku wieś należała do Litwy, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR;
- od 1990 roku wieś leży na terenie niepodległej Litwy.
Znani ludzie
W Narunach najprawdopodobniej urodził się Józef Naronowicz-Naroński[7].
Pałac
Przed objęciem majątku przez Henryka Węcławowicza istniał tu stary, parterowy, klasycystyczny dworek. Henryk zachował wybudowany w 1817 roku spichlerz, a w 1850 roku wzniósł między spichlerzem a starym dworem nową murowaną siedzibę. Był to parterowy dom zaprojektowany na planie prostokąta, wzniesiony na wysokich suterenach, znacznie wyższych od strony ogrodu (ze względu na pochyłość terenu), dziewięcioosiowy w elewacji frontowej. W środku tej elewacji był wgłębny portyk z dwiema kolumnami dźwigającymi belkowanie i attykę z okulusem, ozdobioną sztukateriami przedstawiającymi narzędzia rolnicze i roślinne girlandy. Do półkoliście zwieńczonych drzwi wejściowych prowadziły schody o ośmiu stopniach. Narożniki domu były boniowane. Po stronie ogrodowej na wysokim tarasie zbudowano dużą werandę. Z obu stron tarasu prowadziły schody do ogrodu. Dach werandy był podparty przez cztery czworograniaste filary, a jej ściany boczne miały duże, oszklone okna, po jednym z każdej strony[3][4].
Układ pomieszczeń był dwutraktowy, z korytarzem dzielącym trakty po lewej stronie. Za głównym wejściem był duży, kwadratowy przedpokój, po którego prawej stronie, w trakcie frontowym znajdowały się: duża jadalnia i kredens, a po lewej, w tym trakcie – dwa pokoje mieszkalne. W trakcie ogrodowym były: dwa salony, biblioteka i sypialnia[3][4].
Po pewnym czasie do prawego szczytu dobudowano dwukondygnacyjne skrzydło, pod kątem prostym do części parterowej, o takim samym wystroju jak korpus główny, jednak jego elewacje od frontu i od ogrodu znacznie wystawały przed elewacje frontową i ogrodową, tworząc kształt litery „T”. Były tu pokoje mieszkalne i gabinet[3][4].
Przed I wojną światową na ścianach pałacu wisiały rodzinne portrety, m.in. Mikołaja Dawidowicza, Floriana Łundy i Franciszka Smuglewicza, pejzaże Salvatora Rosy, litografie Jana Kazimierza Wilczyńskiego i szkice autorów angielskich. Wisiały też pasy słuckie, stare makaty polskie i japońskie, gobeliny pochodzące z manufaktury w Burbiszkach koło Onikszt, założonej przez ojca Henryka, Onufrego Węcławowicza. Dębowe podłogi były pokryte dywanami pochodzącymi z tejże manufaktury[3][4].
Pokoje reprezentacyjne były wyposażone w meble z mahoniu w stylu empire. Znajdowały się tu stare srebra, w tym XVII-wieczne lichtarze i XVIII-wieczne kandelabry, wazy i tace zdobione wygrawerowanym herbem Wadwicz, cztery komplety nakryć stołowych dla 48 osób, także z herbami Węcławowiczów, Horwattów i Pac-Pomarnackich, dużo cennej porcelany, w tym wielonaczyniowe serwisy stołowe: saski, angielski i belgijski, oraz takie pojedyncze duże naczynia, jak wazony chińskie i wazy z Sèvres[3][4].
W bibliotece było m.in. 50 starodruków z XVI i XVII stulecia oraz około 6 tysięcy woluminów z okresu XVIII–XX wieku. Było tu też rodzinne archiwum: wśród dokumentów, oprócz papierów dotyczących spraw majątkowych i genealogicznych znajdowały się w nim dokumenty podpisane przez królów: Zygmunta III Wazy i Stanisława Augusta Poniatowskiego[3][4].
Dom był półkoliście otoczony przez kilkunastohektarowy park, schodzący do płynącej w pobliży Ławeny. Pod koniec XIX wieku został przekomponowany przez spokrewnionego z właścicielami Michała Komara i przez instruktora ogrodowego Zaleskiego. Aleje parkowe były obsadzone lipami, kasztanowcami oraz drzewami egzotycznymi, jak: jodły balsamiczne, orzechy szare, żywotniki czy modrzewie europejskie. Do rezydencji prowadziły dwie szerokie aleje: jedna była obsadzona kasztanowcami, lipami i świerkami, natomiast druga była ograniczona przez strzyżone żywopłoty. Obie aleje dochodziły do podjazdu w formie kolistego gazonu[3][4].
W 1915 roku pałac został zniszczony przez wojska niemieckie i rosyjskie, rozgrabiono jego wyposażenie. Udało się tylko zawieźć do Wilna i zachować kilka mebli i około 300 książek. Dużą część księgozbioru i obrazy odnaleziono w Moskwie, skąd w późniejszym czasie odzyskano tylko 18 płócien i przewieziono je do Wilna. Zaginęły one podczas II wojny światowej. Wtedy też pałac został ponownie częściowo zniszczony. Podczas przebudów i remontów (w latach 1959–1963 i w 1975 roku) usunięto sprzed elewacji ogrodowej werandę i taras. Obecnie w budynku mieszczą się biura i agendy urzędu gminnego. Na terenie folwarku zachowało się kilka obiektów gospodarczych, w tym m.in.: obora, stodoła, wędzarnia, chlew. Jednym z zachowanych obiektów jest wysoka, cylindryczna wieża pokryta stożkowym dachem z gontu, kiedyś będąca spichlerzem-lodownią[7][8].
Cały kompleks dworski, o powierzchni prawie 22 ha, objęty jest od 1992 roku ochroną jako zabytek o istotności regionalnej rejestru zabytków Litwy[8].
Majątek Naruny został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[3].
Przypisy
- ↑ MarekM. Minakowski MarekM., Profil Heleny z Szemiotów Abramowiczowej w Wielkiej genealogii Minakowskiego [online] [dostęp 2020-11-11] .
- ↑ MarekM. Minakowski MarekM., Profil Henryka Węcławowicza w Wielkiej genealogii Minakowskiego [online] [dostęp 2020-11-11] .
- ↑ a b c d e f g h i j Naruny, [w:] RomanR. Aftanazy RomanR., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 237–240, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość) .
- ↑ a b c d e f g h Katarzyna i JerzyK.J. Samusikowie Katarzyna i JerzyK.J., Naruny [online], www.dworypogranicza.pl [dostęp 2020-11-11] .
- ↑ a b Naruny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 920 .
- ↑ Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania [online] [dostęp 2020-11-11] (ang.).
- ↑ a b Naruny, [w:] MagdaM. Osip-Pokrywka MagdaM., MirekM. Osip-Pokrywka MirekM., Polskie ślady na Litwie i Łotwie. Przewodnik historyczny, wyd. 1, Olszanica: BOSZ, 2016, s. 208, ISBN 978-83-7576-275-4 .
- ↑ a b Kompleks dworski w Narunach (obiekt nr 983 litewskiego rejestru zabytków) [online] [dostęp 2020-11-11] (lit.).