Krzelów (województwo świętokrzyskie)

Krzelów

wieś
Zespół Szkół Rolniczych w Krzelowie
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	jędrzejowski
Gmina	Sędziszów
Liczba ludności (2020)	163[2]
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	28-340[3]
Tablice rejestracyjne	TJE
SIMC	0267080[4]
Położenie na mapie gminy Sędziszów Krzelów
Położenie na mapie Polski Krzelów
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Krzelów
Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego Krzelów
50°33′18″N 19°58′56″E/50,555000 19,982222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Krzelów – wieś sołecka^[5] w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Sędziszów^[4][6].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

W średniowieczu była to siedziba rycerskiego rodu pieczętującego się herbem Lis, którzy posiadali tu w XIV wieku zamek, otoczony wodą. W XVII w. był to ośrodek działalności braci polskich. W latach 1650–1665 ich kaznodzieją w Krzelowie, był Krzysztof Crell-Spinowski.

Według opisu Jana Długosza właścicielem Krzelowa, a także Tarnawy w wieku XV był Jan Skrzelewski, herbu Topór. Po nim Krzelów przechodzi do rąk możnego rodu Stadnickich. Sekwestrowane po Stadnickim dobra po sprzedaży przeszły do rodu Trepków, a następnie (w połowie XVII wieku) Ossolińskich herbu Topór^[7].

W XVII i XVIII w. do klucza Krzelów należały następujące miejscowości: Krzelów z zamkiem, Tarnawa, Bugaj, Szałas, Białowieża, Swaryszów, Wojciechowice z folwarkiem^[8].

Z Krzelowa pochodzi Józef Spychalski, polski działacz komunistyczny, uczestnik kampanii wrześniowej, poseł na Sejm PRL.

• Pozostałości rycerskiego zamku z XIV w. Zbudował go na wyspie pośród stawów przypuszczalnie kasztelan krakowski Warcisław de Chrzelow. Następnie właścicielem był wojewoda sandomierski Mściwoj de Skrzelow, a po nim Mikołaj, a następnie jego synowie Niemierza i Pełka. Poprzez córkę Pełki o imieniu Jagienka, Krzelów przeszedł w ręce rodu Toporczyków. Po raz pierwszy zamek wzmiankowano w 1409 roku jako castrum będące własnością Prachny wdowy po Janie z Krzelowa. Ponownie castrum wymieniono w 1412 roku. Potem w rękach Stadnickich i Trepków. W XVIII wieku był zamieszkany jeszcze przez rodzinę Ossolińskich ówczesnych właścicieli dóbr krzelowskich. Ossolińscy weszli w posiadanie dóbr Krzelów poprzez małżeństwo Krzysztofa Ossolińskiego, wojewody sandomierskiego z Zofią Cikowską. W 1699 roku i 1718 roku inwentarze opisuje zamek już jako zrujnowany. Z zamku do dziś zachowały się tylko resztki murów.
• Zespół dworski i folwarczny, (nr rej.: A.134/1-3 z 5.12.1957 i z 28.11.1994)^[9]:
  • dwór z XVIII w., przebudowany w 1830 i 1894 r.
  • dwie oficyny z galeriami z 1934 r.
  • rządcówka z 4 ćw. XIX w.
  • kancelaria z 1935 r.
  • stajnia cugowa z końca XIX w.
  • spichrz z 1850 r.
  • stodoła z II połowy XIX w.
  • owczarnia z początku XX w.
  • obora z 1935 r.
  • dom oborowego z 1935 r.
  • piwnica z końca XIX w.
  • trzy bramy wjazdowe z końca XIX w.
  • park z II połowy XVIII w., przebudowany na przełomie XIX/XX w.

• BohdanB. Guerquin BohdanB., Zamki w Polsce, KrzysztofK. Racinowski (ilustr.), Warszawa: „Arkady”, 1984, ISBN 83-213-3239-0, OCLC 835911338 . Brak numerów stron w książce
• Stanisław Kołodziejski, Obronne rezydencje Lisów w północnej Małopolsce. Uwagi do problematyki badań, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 18, 1994, s.59
• SewerynS. Borkiewicz SewerynS., ZygmuntZ. Linowski ZygmuntZ., Monografia historyczna i gospodarcza powiatu jędrzejowskiego, Kielce: nakładem Związku Ziemian w Jędrzejowie, 1937, s. 77 [dostęp 2017-06-10] .