Kościół św. Mikołaja w Brzezinach
 A-348 z 23.09.1936 i z 25.05.1954[1] | |||||||||
| kościół parafialny | |||||||||
 Widok ogólny | |||||||||
| Państwo |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| Miejscowość | Brzeziny | ||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| parafia | |||||||||
| Wezwanie | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie gminy Wielopole Skrzyńskie  | |||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||||||
Położenie na mapie powiatu ropczycko-sędziszowskiego  | |||||||||
 49°55′46,7″N 21°33′10,4″E/49,929639 21,552889 | |||||||||
| |||||||||
Kościół św. Mikołaja w Brzezinach – drewniany rzymskokatolicki kościół parafialny pw. św. Mikołaja, zbudowany w XV w., znajdujący się w miejscowości Brzeziny.
W 1936 i 1954 obiekt wpisany do rejestru zabytków. Włączony do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.
Historia obiektu
Kościół wzniesiony został najprawdopodobniej w 2 poł. XV w. z inicjatywy Stanisława Rokosza herbu Ostoja, ówczesnego właściciela wsi. Kościół wzmiankowany był w 1470. Konsekracja kościoła nastąpiła w 1501. Zgodnie ze średniowieczną tradycją otwory okienne znajdowały się jedynie od strony południowej (poza jednym oknem o ostrołukowym wykroju we wsch. ścianie prezbiterium), a do kościoła prowadziły dwa wejścia: od zachodu i południa. W 1 poł. XVII w. kościół ozdobiono figuralno-ornamentalną polichromią (rekonstruowaną częściowo w latach 50. XX w.), a w 1 ćw. XVIII w. ufundowano nowe elementy wyposażenia świątyni (m.in. ołtarz główny). W czasach nowożytnych budowla otoczona została sobotami, wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę i wolnostojącą wieżę-dzwonnicę. Kościół został gruntownie przebudowany w latach 1772–1777 z inicjatywy proboszcza Józefa Kazimierza Szalickiego (m.in. do nawy dobudowano wówczas obszerny babiniec, ufundowano też nowe elementy wyposażenia – cztery ołtarze boczne). W XIX i pocz. XX w. świątynię wielokrotnie poddawano remontom bieżącym (m.in. wymieniając pokrycie dachów z gontu na blachę)[2][3].
W 1933 roku kościół rozbudowano według projektu architekta Wacława Krzyżanowskiego. Prezbiterium i nawę rozsunięto wbudowując pomiędzy nimi transept. Budowla zyskała w ten sposób rzut krzyża. Nawa obudowana została szerokim podcieniem, ściany z zewnątrz oszalowano. Rekonstrukcję polichromii przeprowadzano w latach 1957–1961, 80. oraz 2000–2006[2].
-
Elewacja zachodnia -
Elewacja frontowa -
Widok od strony północnej
Architektura i wyposażenie
Kościół jest orientowany, wzniesiony w konstrukcji zrębowej, na dębowej podwalinie. Pierwotnie zbudowany w tradycji późnogotyckiej, składał się z prezbiterium na rzucie prostokąta zamkniętego od wschodu trójbocznie i szerszej nawy na rzucie zbliżonym do kwadratu. Do prezbiterium przylegała od północy zakrystia na rzucie wydłużonego prostokąta. Obecnie, po przebudowie z 1933 kościół ma rzut krzyża. Prezbiterium i nawa zostały rozsunięte i wbudowano ramię poprzeczne – transept. Do prezbiterium od północy i południa przylegają zakrystia i składzik na rzutach prostokątów. Nawa otoczona jest z trzech stron podcieniami. Prezbiterium i nawa nakryte są dachem dwuspadowym, jednokalenicowym, z sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę. Partie nawy nad zaskrzynieniami mają dachy pulpitowe. Transept, o ścianach równych wysokością ścianom prezbiterium i nawy, nakryty jest dwuspadowym dachem nieznacznie niższym od dachu kościoła. Zakrystia, składzik i podcienia wokół nawy kryją dachy pulpitowe. Nad prezbiterium i częściowo nad nawą zachowała się więźba dachowa w typie storczykowym z wzdłużnym usztywnieniem. W ścianie wschodniej prezbiterium zachowało się (zabite w 1933) okno o wykroju ostrołukowym. Ściany oszalowane są deskami w układzie pionowym.
Wnętrze nakryte jest stropem płaskim, w nawie z zaskrzynieniami wspartymi na trzech parach kolumn. Ściana tęczowa ma wykrój prostokątny. Chór muzyczny XVIII-wieczny, rokokowy, z silnie wysuniętą częścią środkową i parapetem o wklęsło-wypukłym rzucie, wsparty jest na czterech kolumnach. Wnętrze ozdobione dekoracją malarską. W nawie zachowały się fragmenty malowanych krzyży konsekracyjnych tzw. zacheuszy z ok. 1500. Bogata, późnorenesansowa figuralno-ornamentalna dekoracja malarska z 1 poł. XVI w. pokrywa ściany i strop prezbiterium oraz ściany nawy. Składają się nań m.in. przedstawienia z Nowego Testamentu, cykl scen z życia św. Mikołaja, sceny męczeństw świętych, a na stropie prezbiterium ślady podziałów kasetonowych.
Do cennych elementów wyposażenia kościoła należą[4]:
- kamienna chrzcielnica z 1497, w kształcie kielicha z ośmioboczną czarą zdobioną arkadkami z trzykrotnie wykutym herbem Ostoja;
- płaskorzeźba ze sceną Opłakiwania Chrystusa z 1 ćw. XVI w., o wyraźnych wpływach twórczości Wita Stwosza, wykonana zapewne przez rzeźbiarza krakowskiego;
- barokowy prospekt organowy z XVII w.;
- ołtarz główny w stylu późnobarokowym z 1700;
- ołtarze boczne w stylu rokokowym z lat 1774–1777;
- ambona rokokowa z 1768.
Otoczenie
Od strony zachodniej znajduje się wolnostojąca barokowa dzwonnica z XVII w., konstrukcji słupowo-ramowej zwieńczona izbicą i ostrosłupowym hełmem[2].
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2019-05-16] .
- ↑ a b c Krzysztof Zieliński: Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego. PRO CARPATHIA, Rzeszów 2015, s. 28, 29. ISBN 978-83-61577-68-3.
- ↑ Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda: Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia. Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2001, s. 167, 168. ISBN 83-85557-88-1.
- ↑ Historia. Strona parafii. [dostęp 2019-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-29)]. (pol.).
