Język chuj
| Ten artykuł od 2013-09 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Obszar | Gwatemala (Huehuetenango), Meksyk (Chiapas) | ||
---|---|---|---|
Liczba mówiących | 30–50 tys. | ||
Pismo/alfabet | |||
Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
Status oficjalny | |||
Ethnologue | 5 rozwojowy↗ | ||
Kody języka | |||
ISO 639-3 | cac | ||
IETF | cac | ||
Glottolog | chuj1250 | ||
Ethnologue | cac | ||
WALS | chj | ||
Dialekty | |||
ISO 639-3: cnm – chuj de San Mateo IxtatánISO 639-3: cac – chuj de San Sebastián Coatán | |||
W Wikipedii | |||
| |||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język chuj[1] (a. chuje[1], czuh[2]) (hiszp. idioma chuj, IPA: [ʧuːx]) – język majański, używany przez Indian z plemienia Chuj w Gwatemali i Meksyku. Z punktu widzenia typologii jest to język polisyntetyczny.
Istnieją dwa blisko spokrewnione języki noszące tę nazwę (z własnymi kodami ISO 639-3):
- chuj z San Mateo Ixtatán (chuj z Ixatan, hiszp. chuj de San Mateo Ixtatán, Chapai) – szacuje się, iż w Gwatemali posługuje się nim ponad 22 tysiące osób, zaś w Meksyku ponad 9 tysięcy osób.
- chuj z San Sebastián Coatán (chuj południowy, hiszp. chuj de San Sebastián Coatán) – szacuje się, iż w Gwatemali używa go ponad 19 tysięcy osób.
Gramatyka
Fonologia[3]
przednie | centralne | tylne | |
---|---|---|---|
przymknięte | i | u | |
półprzymknięte | e | o | |
otwarta | a |
dwuwargowe | dziąsłowe | podniebienne | tylnojęzykowe | języczkowa | krtaniowa | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
płucna | implozywna | płucna | ejektywna | płucna | ejektywna | płucna | ejektywna | płucna | ||
zwarte | p | ɓ | t | tʼ | k | kʼ | ʔ | |||
szczelinowe | v | s | ʃ | χ | ||||||
zwarto-szczelinowe | t͡s | t͡sʼ | t͡ʃ | t͡ʃʼ | ||||||
nosowe | m | n | ŋ | |||||||
aproksymanty | l | j | ||||||||
drżąca | r |
zapis ortograficzny | IPA | przykład | tłumaczenie |
---|---|---|---|
a | /a/ | atzʼam | sól |
bʼ | /ɓ/ | bʼeyi | spacerować |
ch | /t͡ʃ/ | chich | zając |
chʼ | /t͡ʃʼ/ | chʼal | nić |
e | /e/ | ewi | wczoraj |
i | /i/ | ix | kobieta |
j | /χ/ | jun | jeden |
k | /k/ | kukay | robaczek świętojański |
kʼ | /kʼ/ | kʼatzitz | drewno opałowe |
l | /l/ | lolonel | słowo |
m | /m/ | much | ptak |
n | /n/ | nun | rodzic |
nh | /ŋ/ | nhabʼ | deszcz |
o | /o/ | okʼ | stopa |
p | /p/ | pat | dom |
r | /r/ | retet | dzięcioł |
s | /s/ | sak | biały |
t | /t/ | tut | fasola |
tʼ | /tʼ/ | tʼoy | miękki |
tz | /t͡s/ | tzatz | twardy |
tzʼ | /t͡sʼ/ | tzʼiʼ | pies |
u | /u/ | unin | dziecko |
w | /v/ | winak | mężczyzna |
x | /ʃ/ | xanhap | but |
y | /j/ | yax | zielony |
ʼ | /ʔ/ | ʼonh | awokado |
Litera <h> poprzedzająca samogłoskę na początku wyrazu oznacza, że wyraz zaczyna się od samogłoski, a nie od zwarcia krtaniowego.
Przykłady słownictwa (dialekt z San Mateo Ixtatán)
- pat = dom
- ix = kobieta
- winak = mężczyzna
- unin = dziecko
- wa’il = tortilla
- ixim = kukurydza
- tut = fasola
- pajich = pomidor
- k’u = słońce
- nhab’ = deszcz
- ik’ = wiatr/powietrze
- asun = chmura
Liczebniki od 1 do 10
San Mateo Ixtatán / San Sebastián Coatán
- Ju’un / Jun[6]
- Cha’ab’ / Cha’ab’/chab’
- Oxe’ / Oxe’
- Chanhe’ / Chanhe’
- Hoye’ / Ho’e’
- Wake’ / Wake’
- Huke’ / Huke’
- Wajxake’ / Wajxke’
- B’alunhe’ / B’alnhe’
- Lajunhe’ / Lajnhe’
Przypisy
Zobacz hasło czuh w Wikisłowniku |
- ↑ a b Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 148, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- ↑ Katarzyna Wyrwas: W Polsce — Czuhowie, w Gwatemali — Chujowie. Przystanek nauka, 2015-02-06. [dostęp 2022-09-06].
- ↑ CristinaC. Buenrostro CristinaC., Chuj de San Mateo Ixtatán, Mexico City: El Colegio de México, 2009 (hiszp.).
- ↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Hebʼ Chuj, ALMG, 2007, s. 66
- ↑ Nicholas A.N.A. Hopkins Nicholas A.N.A., A dictionary of the Chuj (Mayan) language., Florida: Jaguar Tours, 2012 (ang.).
- ↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb’ Chuj, ALMG, 2007, s. 145.
Bibliografia
- Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).