Dzięcioł obrożny

Dzięcioł obrożny

Celeus torquatus[1]
(Boddaert, 1783)
Samiec
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	dzięciołowe
Rodzina	dzięciołowate
Podrodzina	dzięcioły
Plemię	Picini
Rodzaj	Celeus
Gatunek	dzięcioł obrożny
Synonimy
Picus torquatus Boddaert, 1783 Celeus occidentalis (Hargitt, 1889) Celeus tinnunculus (Wagler, 1829)
Podgatunki
C. t. torquatus (Boddaert, 1783) C. t. occidentalis (Hargitt, 1889) C. t. tinnunculus (Wagler, 1829)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
bliski zagrożenia
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Dzięcioł obrożny^[3][4] (Celeus torquatus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzięciołowatych (Picidae). W trzech podgatunkach zamieszkuje Amerykę Południową, głównie Amazonię. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN podgatunki te traktowane są jako osobne gatunki i każdemu z nich przyznano inną kategorię zagrożenia.

Pierwszy naukowy opis gatunku, pod francuską nazwą Le pic a cravate noire, znalazł się w 13. tomie monumentalnego dzieła Histoire naturelle, générale et particulière autorstwa Georges’a-Louisa Leclerca de Buffona, wydanym w 1780 roku^[5]. Jako miejsce typowe autor wskazał Kajennę (obecnie w Gujanie Francuskiej)^[5]. Publikacji towarzyszył jeden z tomów atlasu Planches enluminées d'histoire naturelle przygotowywanego pod nadzorem Edme-Louisa Daubentona; zamieszczono w nim tablicę barwną nr 863 przedstawiającą dzięcioła obrożnego, której autorem był François-Nicolas Martinet; pod rysunkiem podano tylko francuską nazwę gatunku oraz informację, że pochodzi on z Kajenny^[6]. Nazwę Picus torquatus, zgodną z zasadami nazewnictwa binominalnego, przydzielił gatunkowi Pieter Boddaert w 1783 roku na łamach Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton : avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, precedé d'une notice des principaux ouvrages zoologiques enluminés^[7][8]. Obecnie gatunek umieszczany jest w rodzaju Celeus^[3][9].

Zwykle wyróżnia się trzy podgatunki C. torquatus^[9][10]:

• C. t. torquatus (Boddaert, 1783) – dzięcioł obrożny^[3]
• C. t. occidentalis (Hargitt, 1889) – dzięcioł pręgowany^[3]
• C. t. tinnunculus (Wagler, 1829) – dzięcioł czarnopierśny^[3]

Na liście ptaków opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami Handbook of the Birds of the World (wersja 5. z grudnia 2020) taksony te traktowane są jako odrębne gatunki. Systematykę w oparciu o tę listę stosuje Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN)^[11].

Opisano też nieuznawane obecnie podgatunki: pieterroyensi (zsynonimizowany z podgatunkiem nominatywnym) oraz angustus (uznany za synonim podgatunku occidentalis)^[10].

• Celeus: gr. κελεος keleos „zielony dzięcioł”^[12]
• torquatus: łac.  torques „naszyjnik”, „kolia”^[13].

Średniej wielkości dzięcioł o dość długim, prostym, zakończonym dłutowato dziobie, dosyć szerokim u nasady, w kolorze szarym lub od żółtoszarego do oliwkowobrązowego. Tęczówki czerwone, czerwonobrązowe lub brązowe, wokół oka naga, szara skóra. Nogi silne, ciemnoszare. Pióra głowy tworzą charakterystyczny czub. Głowa w kolorze cynamonowym. Samce mają ciemnoczerwoną plamę na pasku policzkowym, która nie występuje u samic. Podbródek i gardło w tym samym kolorze co cała głowa. Szyja i górna część piersi czarne. Górne pokrywy skrzydeł i grzbiet w kolorze kasztanowocynamonowym, czasami z widocznymi czarnymi brzegami lotek. Ogon rdzawy, w tylnej części lekko prążkowany, a końcówki sterówek czarne. Brzuch, boki i dolna część piersi u C. t. torquatus jednolite cynamonowożółte, u pozostałych dwóch podgatunków białe w czarne prążki, dodatkowo u C. t. occidentalis na górnych pokrywach skrzydeł występują czarne prążki^[10][14].

Długość ciała 26–28 cm, masa ciała C. t. torquatus 107–124 g, C. t. occidentalis 134 g^[10][14].

Dzięcioł obrożny występuje w Ameryce Południowej, głównie w dorzeczu Amazonki. Zamieszkuje zazwyczaj tereny od 100 do 500 m n.p.m. (w Peru do 725 m n.p.m.^[10][14]; C. t. tinnunculus występuje od poziomu morza^[15]). Jest gatunkiem osiadłym^[10][14]. Poszczególne podgatunki występują^[10][14]:

• C. t. torquatus – w północno-wschodniej Wenezueli w stanach Delta Amacuro i Monagas, w regionie Gujana oraz w północnej brazylijskiej Amazonii (od Rio Branco na wschód po stan Pará i zachodnią część stanu Maranhão),
• C. t. occidentalis – w północno-wschodnim Ekwadorze, południowo-wschodniej Kolumbii, w zachodniej i środkowej części brazylijskiej Amazonii po południową Wenezuelę oraz na południe po wschodnie Peru i północną Boliwię,
• C. t. tinnunculus – jest podgatunkiem endemicznym dla lasu atlantyckiego we wschodniej Brazylii.

Jego głównym habitatem są wysokie lasy deszczowe. Pojawia się także w lasach wtórnych oraz na terenach bardziej otwartych – na skrajach lasów. Żeruje głównie w pojedynkę lub w parach, czasami występuje w niewielkich grupach do 5 osobników, często dołącza do stad mieszanych. Odżywia się głównie mrówkami i nasionami, ale w jego diecie występują także termity i owoce^[10][14].

C. t. tinnunculus był zaobserwowany na wysokości około 15 m w trakcie budowy gniazda. Brak dalszych informacji na ten temat^[10].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN od 2014 roku podgatunki dzięcioła obrożnego traktowane są jako osobne gatunki i klasyfikowane następująco:

• C. (t.) torquatus – dzięcioł obrożny – gatunek bliski zagrożenia (NT, Near Threatened); liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako rzadki; zagraża mu utrata siedlisk wskutek wylesiania^[16][2].
• C. (t.) occidentalis – dzięcioł pręgowany – gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern); trend liczebności spadkowy ze względu na wylesianie^[17].
• C. (t.) tinnunculus – dzięcioł czarnopierśny – gatunek narażony (VU, Vulnerable); liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako rzadki; trend liczebności jest spadkowy ze względu na postępującą utratę i degradację siedlisk^[15].

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
• Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].