Cmentarz wojenny nr 377 – Krościenko
 nr rej. A-467/M z 16 kwietnia 2009 | |||
| Państwo |
| ||
|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||
| Typ cmentarza | wojenny | ||
| Stan cmentarza | nieczynny | ||
| Powierzchnia cmentarza | 6 m² | ||
| Liczba pochówków | 1 | ||
| Liczba grobów | 1 | ||
| Data otwarcia | 1915 | ||
| Architekt | nieznany | ||
Położenie na mapie gminy Krościenko nad Dunajcem  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |||
 49°26′13,022″N 20°25′45,430″E/49,436951 20,429286 | |||
| |||
Cmentarz wojenny nr 377 – Krościenko – zabytkowy cmentarz z I wojny światowej znajdujący się w Krościenku nad Dunajcem jako kwatera wojskowa na cmentarzu parafialnym w sektorze II, rzędzie L i miejscu 4[1].
Pochowani
Kwestia liczby i identyfikacji osób pochowanych w tym grobie pozostaje nierozstrzygnięta[2][3]. Pod koniec I wojny światowej wierzono, że w grobie tym pochowano trzech kozaków zabitych przy drodze tylmanowskiej w 1914 roku.
Przez cały XX wiek uznawano, że pochowani są tu trzej lub czterej[4] austro-węgierscy żołnierze. Krzysztof Koper ustalił, że prawdopodobnie byli to:
- Gaspar Neinet (Német) – Węgier z miejscowości Mezőtárkány, kanonier z baterii zapasowej 15 pułku haubic polowych (Ersatzbaterie des k.u.k. Feldshaubitzregiment Nr. 15) zmarły 19 grudnia 1914 roku prawdopodobnie z ran po starciach na froncie limanowskim albo w wyniku nagłej choroby[5]
- Samuel Hecht – Austriak prawdopodobnie żydowskiego pochodzenia, żołnierz 36 regimentu strzelców trzeciej kompanii rezerwy z Linz, który zmarł w Krościenku 4 czerwca 1916 roku[6]. Najprawdopodobniej został on jednak pochowany na miejscowym kirkucie. Hecht mógł być również żołnierzem 3 kompanii zapasowej 36 pułku piechoty obrony krajowej, który na skutek odmrożenia stracił wszystkie palce stóp i zmarł 17 czerwca 1916 roku podczas urlopu w Szczawnicy, i tam został pochowany
- Anton Hauptman – najprawdopodobniej Niemiec, saper rezerwy w kompanii zapasowej 9 batalionu saperów z miejscowości Riva del Garda. Zginął 15 grudnia 1915 roku w okolicach Krościenka[6], jednak nie jest pewne czy nie zginął w okolicach Krościenka w Bieszczadach[3].
Sugerowano także, że pochowani są w tym grobie również żołnierze polscy i rosyjscy, a całkowita liczba pochowanych była oceniana na 1–6[3][5]. Nie wiadomo również, co się stało ze zwłokami wspomnianego niżej przez Bronisława Krzana[7] tutejszego (pochodzącego z Krościenka) żołnierza Franciszka Gabrysia.
Ostatecznie, w 2021 roku uznano, że jedynym pewnym pochowanym w tym grobie jest Gaspar Német[3].
Historia zmian nagrobka
W 1915 roku istniał tu pojedynczy grób z jednym krzyżem na betonowym nagrobku, w którym był pochowany jeden żołnierz austro-węgierski[8]. Prawdopodobnie kształt, który zachował się do końca XX wieku, grobowiec ten przybrał na wiosnę 1918 roku[9], kiedy na podstawie uchwały Rady Gminy Krościenko nad Dunajcem z 19 marca 1918 roku przeniesiono pogrzebane osobno zwłoki żołnierzy do jednego grobu, który oddano pod opiekę Komendzie Grobów Wojennych[8]. Fakt, czy rzeczywiście przeniesiono zwłoki żołnierzy w to miejsce, jest kwestionowany[3].
Bronisław Krzan[7] opisywał nagrobek tak:
Pod murem cmentarnym w pobliżu kostnicy znajduje się „Grób wojenny”; poznać go można po dużym, żeliwnym krzyżu w kształcie Virtuti militari i napisie na płycie betonowej: „Cześć pamięci poległych w obronie Ojczyzny w I wojnie światowej.”
W grobie spoczywa trzech żołnierzy: 2 nieznanych, a 1 znany: jest nim Węgier Kaspar Neinet, zmobilizowany przed 10 laty; zmarł nagle w nocy 17.XII.1914 r. [tu przypis: Jacy inni żołnierze zostali tu pogrzebani – nie można było ustalić] w przemarszu z oddziałem przez Krościenko. Do pomnika przylega skromny grób żołnierza-krościeńczanina. Na tabliczce można odczytać nazwisko: Franciszek Gabryś. Maria z Gabrysiów Krężlowa mając 5 lat, zapamiętała ojca, jak pod koniec wojny przyjechał chory i wkrótce umarł. W księdze parafialnej zapisano, że „zmarł na malarię albańską w marcu 1918 r. w 42 roku życia.” Na jego grobie i na płycie pomnika widnieją typowe dla monarchii austriacko-węgierskiej nieduże krzyże żeliwne w girlandzie wawrzynu i datą „1914”. Pomnik wojenny powstał zapewne w 1917 r. W Dniu Zmarłych wartę honorową przy grobie zaciągają harcerze.”
W 1966 roku wymieniono betonową płytę grobu żołnierzy austro-węgierskich na lastrikową, podzieloną na wyraźne 3 części.
W latach 80. XX wieku poprawiono treść tablicy na: „Cześć pamięci poległym w obronie Ojczyzny w I wojnie światowej.” Nie było wówczas już dużego krzyża nawiązującego do orderu Virtuti Militari. W płycie tkwiły trzy wysokie na około 130 cm krzyże projektu Jana Szczepkowskiego z obręczową glorietą zawieszoną na przecięciu ramion (symbol korony cierniowej) i kwadratowym motywem u podstawy, a przed nimi wsparte na pulpitach trzy małe krzyże projektu Gustawa Ludwiga, nawiązujące stylem do austriackiego odznaczenia wojennego Krzyża Zasługi Wojskowej, w których centrum była data „1914” [3][10].
Wtedy już, po lewej stronie dużego, potrójnego lastrikowego nagrobka znajdował się grób Józefy Gładysz, zmarłej w 1981 roku (sektor II, rząd L, miejsce 3). Po śmierci ks. Bronisława Krzana w 1991 roku, pochowano go w grobie po prawej stronie grobu wojennego (w miejscu II L 5).
W 2012 roku na grobie nie było już żadnego napisu.
W wyniku konserwacji wykonanej w 2021 roku z funduszy Gminy Krościenko nad Dunajcem i województwa małopolskiego grób ten zmienił całkowicie wygląd, odzwierciedlając fakt, że zidentyfikowano tu tylko jednego pochowanego żołnierza, Gaspara Németa[3].
Obecna forma nagrobka to mogiła ziemna o wymiarach 2,3 x 2,3 m (przy pracach konserwatorskich odkryto dłuższy fundament grobu), otoczona czterema betonowymi słupami w kolorze cegły połączonymi trójkami metalowych półtoracalowych rur w kolorze grafitowym. U wezgłowia mogiły znajduje się betonowy krzyż z nałożonym na lico żeliwnym ażurowym krzyżem łacińskim z motywem miecza. Na przecięciu ramion krzyża umieszczono krzyż nawiązujący do austriackiego Krzyża Zasługi Wojskowej, w którego centrum znajduje się data „1915”[11].
Na postumencie krzyża umieszczona jest owalna emaliowana tabliczka z danymi zmarłego żołnierza armii austro-węgierskiej Gaspara Németa: stopień wojskowy – kanonier rezerwy (Res. Kan.), przynależność do 15 pułku haubic polowych (F.H.R. 15) cesarskiej i królewskiej armii (K.U.K.), oraz data śmierci († 19./12. 1914)[11]. Na prawym przednim słupie znajduje się tabliczka informująca, że konserwacja obiektu [została] wykonana ze środków Gminy Krościenko nad Dunajcem i województwa małopolskiego w 2021 r.
Przypisy
- ↑ Opis grobu w miejscu II-L-4 na cmentarzu komunalnym w Krościenku nad Dunajcem [online], kroscienko.grobonet.com [dostęp 2024-09-09] .
- ↑ Koper 2003 ↓, s. 118–120.
- ↑ a b c d e f g KG, Re: Cmentarz 377 w Krościenku [online], www.austro-wegry.eu, 2023 [dostęp 2024-09-09] .
- ↑ OktawianO. Duda OktawianO., Cmentarze I wojny światowej w Galicji Zachodniej, Warszawa: Wydawnictwo Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, 1995, s. 379, ISBN 83-85548-33-5 .
- ↑ a b Koper 2003 ↓, s. 118–119.
- ↑ a b Koper 2003 ↓, s. 120.
- ↑ a b Ks. Bronisław Krzan: Klejnot zagubiony w górach. Na 700-lecie Krościenka n/D. Krościenko nad Dunajcem: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1988, s. 226–227. ISBN 83-85017-41-0.
- ↑ a b Koper 2003 ↓, s. 117.
- ↑ Koper 2003 ↓, s. 118.
- ↑ Koper 2003 ↓, s. 116.
- ↑ a b Mogiła zbiorowa z I wojny światowej nr 377 w Krościenku nad Dunajcem [online], grobywojenne.malopolska.uw.gov.pl [dostęp 2024-09-09] .
Bibliografia
- KrzysztofK. Koper KrzysztofK., Cmentarz wojenny nr 377 w Krościenku nad Dunajcem, „Prace Pienińskie”, 13, Szczawnica: Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2003, s. 115–120, ISSN 1230-9753 .
- Metryka cmentarza
