Chutliwiec brunatny
| Antechinus stuartii | |||
| Macleay, 1841[1] | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | zwierzęta | ||
| Typ | strunowce | ||
| Podtyp | kręgowce | ||
| Gromada | ssaki | ||
| Podgromada | żyworodne | ||
| Nadrząd | torbacze | ||
| Rząd | |||
| Rodzina | niełazowate | ||
| Podrodzina | niełazy | ||
| Plemię | myszowory | ||
| Rodzaj | chutliwiec | ||
| Gatunek | chutliwiec brunatny | ||
| Synonimy | |||
| | |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[7] | |||
 najmniejszej troski | |||
| |||
| |||
Chutliwiec brunatny[8], niełazek brunatny[9] (Antechinus stuartii) − gatunek ssaka z podrodziny niełazów (Dasyurinae) w obrębie rodziny niełazowatych (Dasyuridae).
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1841 roku brytyjsko-australijski zoolog William Sharp Macleay nadając mu nazwę Antechinus Stuartii[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Manly (Spring Cove, Port Jackson), Nowa Południowa Walia, Australia[10][1][4]. Okaz typowy (neotyp) to czasza i ciało zakonserwowane w spirytusie o sygnaturze AM M.5294 z kolekcji Muzeum Australijskiego; odłowiony 8 sierpnia 1932 roku przez K.A. Hindwooda w Waterfall, w Royal National Park, w Sydney, w Nowej Południowej Walii, Australii[11][4].
Wcześniej Antechinus stuartii umieszczany był w obrębie A. flavipes[12]. Odróżnienie A. stuartii od A. flavipes zostało w pełni uznane w trakcie rewizji systematycznej rodzaju przeprowadzonej w 1967 roku, po której odkryto, że w obrębie A. stuartii są cztery genetycznie odrębne gatunki: stuartii, agilis, subtropicus i adustus[13]. Mimo podobieństw morfologicznych, gatunki te wykazują głębokie różnice genetyczne; A. stuartii jest taksonem siostrzanym w stosunku do A. subtropicus, a te dwa gatunki, wraz z A. agilis, tworzą dobrze wspierany klad z wyłączeniem innych chutliwców; A. adustus jest w rzeczywistości genetycznie bliżej spokrewniony z kladem składającym się z A. bellus, A. leo, A. flavipes, A. mysticus i A. argentus[14]. Przerwa genetyczna w obrębie A. stuartii występująca w Nowej Południowej Walii wymaga dalszych badań; południowe i północne formy A. stuartii ściśle przylegają do siebie i mogą być sympatryczne na niektórych obszarach[14].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[14].
Etymologia
- Antechinus: gr. αντι anti „jak, odpowiadający”; εχινος ekhinos „jeż, jeżowiec”[15].
- stuartii: John McDouall Stuart (1815–1866), szkocki odkrywca i geodeta[16].
Zasięg występowania
Chutliwiec brunatny występuje we wschodniej Australii, od Main Range National Park w południowym Queensland do okolic Kioloa w południowo-wschodniej Nowej Południowej Walii[17][14].
Morfologia
Długość ciała (bez ogona) samic 7,3–11,6 cm, samców 8,1–14,1 cm, długość ogona samic 6,5–11,6 cm, samców 7–12,4 cm; masa ciała samic 16–40 g, samców 24–71 g[17][18]. Mały torbacz wielkości myszy. Gęste, poskręcane futro na wierzchu ciała jednolicie szarobrązowe, na spodzie jaśniejsze. Ogon (równy długości ciała) jest cienki i owłosiony. Krótkie, szerokie stopy. Głowa wydłużona o ciemnobrązowych oczach, dużych uszach i różowym nosie[9].
Ekologia
Tryb życia
Gatunek ten jest aktywny głównie nocą, lecz w razie niedoboru pożywienia żeruje również w ciągu dnia. Zamieszkuje gęste, wilgotne lasy z dobrze rozwiniętym podszytem. Swoje kryjówki na ziemi, w dziuplach lub w szczelinach skalnych opuszcza dopiero wieczorem. Samce żyją samotnie, natomiast samice budują gniazda, dzielone na wiele osobników. Samce żyją na wolności 1 rok, natomiast samice do 3 lat[9].
Pokarm składa się z bezkręgowców, zwłaszcza chrząszczy, pająków lub karaluchów. Nie stroni od owoców i dojrzałych jagód.
Rozród
Okres godowy przypada raz w roku, na przełomie sierpnia i września. Samce opuszczają wtedy swoje kryjówki i wyruszają na poszukiwanie samic. Są wtedy bardzo agresywne. Po odbyciu godów wszystkie samce giną, z powodu stresu związanego z poszukiwaniem samic i walką o nie. Wzrost wytwarzania hormonów płciowych powoduje osłabienie odporności, co ostatecznie doprowadza samce do wycieńczenia i śmierci. W niewoli wykastrowane samce mogą żyć dłużej niż jeden rok, chociaż w okresie godowym również u nich spada masa ciała i odporność[19]. Samica po 30 dniach rodzi 6-12 młodych. Jako że nie posiada ona torby, młode pierwsze 5 tyg. noszone są przytwierdzone do sutków. Po okresie zimowym rozpraszają się i żyją pojedynczo. Dojrzałość płciową uzyskują w 285 dniu życia[9].
Znaczenie
Na gatunek ten polują większe zwierzęta drapieżne: np. koty domowe. Może roznosić pyłki kwiatowe, przyczyniając się do zapylania kwiatów.
Zagrożenie i ochrona
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii niskiego ryzyka LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[7].
Uwagi
- ↑ Species inquirenda; tymczasowo przypisany do synonimii A. stuartii[3][4].
Przypisy
- ↑ a b c W.S. Macleay. Notice of a new genus of Mammalia discovered by J. Stuart, Esq., in New South Wales. „The Annals and Magazine of Natural History”. 8, s. 242, 1842. (ang.).
- ↑ J. Gould: The mammals of Australia. Cz. 1. London: Printed by Taylor and Francis, pub. by the author, 1863, s. ryc. 37 i tekst. (ang.).
- ↑ Parnaby, Ingleby i Divljan 2017 ↓, s. 304.
- ↑ a b c N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Antechinus stuartii Macleay, 1841. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
- ↑ J.L.G. Krefft. The Native Cat Family, or Dasyuridæ. „The Sydney Mail and New South Wales Advertiser”. 14 (644), s. 554, 1872. (ang.).
- ↑ A.S. Le Souef & H. Burrell: The Wild Animals of Australasia: Embracing the Mammals of New Guinea & the Nearer Pacific Islands. London: George G. Harrap & Company Ltd, 1926, s. 344. (ang.).
- ↑ a b S.S. Burnett S.S., C.C. Dickman C.C., Antechinus stuartii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-25] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 8. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d E. Keller, J.H. Reichholf & G. Steinbach (redaktorzy): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 22, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Antechinus stuartii. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-07-25].
- ↑ Parnaby, Ingleby i Divljan 2017 ↓, s. 305.
- ↑ T. Iredale & E. Le G. Troughton. A check-list of the mammals recorded from Australia. „The Australian Museum Memoir”. 6, s. 4, 1934. (ang.).
- ↑ N.A. Wakefield & R.M. Warneke. Some Revision in Antechinus (Marsupialia)– 2. „Victorian naturalis”. 84, s. 69–99, 1967. (ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 64. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 107, 1904. (ang.).
- ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 397–398. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
- ↑ a b A. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 317. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 46. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ AnAge entry for Antechinus stuartii. Human Ageing Genomic Resources. [dostęp 2008-06-29]. (ang.).
Bibliografia
- Ross Secord: Antechinus stuartii. Animal Diversity Web. [dostęp 2008-06-29]. (ang.).
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Antechinus stuartii. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 29 czerwca 2008]
- Brown antechinus. BBC – Science & Natural: Animal. [dostęp 2008-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-19)]. (ang.).
- H.E. Parnaby, S. Ingleby & A. Divljan. Type specimens of non-fossil mammals in the Australian Museum, Sydney. „Records of the Australian Museum”. 69 (5), s. 277–420, 2017. (ang.).
