Daftar fosil evolusi manusia
Bagian dari seri |
Paleontologi |
---|
Fosil
|
Sejarah alam
|
Evolusi dari berbagai Organ tubuh
|
Sejarah paleontologi
|
Cabang-cabang
|
Kategori |
|
Tabel berikut ini menyajikan uraian singkat mengenai beberapa temuan fosil primata yang berkaitan dengan evolusi manusia. Karena ada ribuan fosil, sebagian besarnya tidak lengkap, sering kali terdiri dari satu tulang atau gigi terpisah dengan tengkorak lenkap dan kerangka adalah jarang,[1] uraian ini tidak dimaksudkan untuk lengkap, tetapi lebih bertujuan memperlihatkan sebagian besar temuan penting. Fosilnya diurutkan berdasarkan perkiraan waktu berdasarkan penanggalan radiometrik dan/atau penanggalan inkremental. Nama spesiesnya menunjukkan konsensus saat ini, jika tidak ada konsensus ilmiah, maka klasifikasi lainnya, yang mungkin, ditunjukkan; klasifikasi yang tak lagi dipakai dapat dilihat pada halaman masing-masing fosil. Sebagian besar fosil yang ditunjukkan dipercaya bukan merupakan nenek moyang langsung bagi Homo sapiens melainkan berkerabat dekat dengan nenek moyang langsung dan dengan demikian menjadi penting bagi studi garis keturunan.
7 juta - 3.5 juta tahun silam
Nama | Waktu hidup | Spesies | Tahun ditemukan | Negara | Penemu | |
---|---|---|---|---|---|---|
TM 266 (Toumai) | 7 juta tahun silam | Sahelanthropus tchadensis | 2001 | Chad | Alain Beauvilain, Fanone Gongdibe, Mahamat Adoum dan Ahounta Djimdoumalbaye | |
BAR 1000'00 | 6 juta tahun silam | Orrorin tugenensis | 2000 | Kenya | Martin Pickford, Kiptalam Cheboi, Dominique Gommery, Pierre Mein, Brigitte Senut, | |
KNM-LT 329 | 5.5 juta tahun silam | Australopithecus anamensis | 1967 | Kenya | Arnold Lewis[2][3] | |
KNM-TH 13150 | 5.25-4.15 juta tahun silam | Australopithecus anamensis | 1984 | Kenya | Kiptalam Cheboi[2] | |
Ardi | 4.4 juta tahun silam | Ardipithecus ramidus | 1994 | Ethiopia | Yohannes Haile Selassie | |
KNM-KP 271 | 4 juta tahun silam | Australopithecus anamensis | 1965 | Kenya | Bryan Patterson[2] | |
http://www.modernhumanorigins.net/laetolifoot.html Diarsipkan 2010-06-20 di Wayback Machine. | Jejak kaki Laetoli | 3.7 juta tahun silam | Bipedal hominid | 1976 | Tanzania | Mary Leakey |
http://www.modernhumanorigins.net/lh4.html Diarsipkan 2010-05-24 di Wayback Machine. | LH 4 | 3.8 - 3.6 juta tahun silam | Australopithecus afarensis | 1974 | Tanzania | Mary Leakey |
http://www.modernhumanorigins.net/wt40000.html Diarsipkan 2010-06-17 di Wayback Machine. | KNM WT 40000 | 3.5 juta tahun silam | Kenyanthropus platyops | 1999 | Kenya | Justus Erus |
3.5 juta - 2.5 juta tahun silam
Nama | Waktu hidup | Spesies | Tahun ditemukan | Negara | Penemu | |
---|---|---|---|---|---|---|
Stw 573 (Kaki mungil) | 3.3 juta tahun silam | Australopithecus ? | 1994 | Afrika Selatan | Ronald J. Clarke | |
DIK-1 (Selam) | 3.3 juta tahun silam | Australopithecus afarensis | 2000 | Ethiopia | Zeresenay Alemseged | |
AL 200-1 | 3.2 - 3 juta tahun silam | Australopithecus afarensis | 1975 | Ethiopia | Donald Johanson Yves Coppens dan Maurice Taieb | |
AL 129-1 | 3.2 - 3 juta tahun silam | Australopithecus afarensis | 1973 | Ethiopia | Donald Johanson | |
K 12 (Abel) | Australopithecus bahrelghazali | 1995 | Chad | Michel Brunet | ||
AL 288-1 (Lucy) | 3.2 juta tahun silam | Australopithecus afarensis | 1974 | Ethiopia | Tom Gray, Donald Johanson, Yves Coppens dan Maurice Taieb | |
http://www.modernhumanorigins.net/al444-2.html Diarsipkan 2010-08-29 di Wayback Machine. | AL 444-2 | 3 juta tahun silam | Australopithecus afarensis | 1991 | Ethiopia | Bill Kimbel |
STS 5 (Mrs. Ples) | 2.8 - 2.6 juta tahun silam | Australopithecus africanus | 1947 | Afrika Selatan | Robert Broom | |
http://www.modernhumanorigins.net/sts14.html Diarsipkan 2006-01-18 di Wayback Machine. | STS 14 | 2.8-2.6 juta tahun silam | Australopithecus africanus | 1947 | Afrika Selatan | Robert Broom |
http://www.modernhumanorigins.net/sts52.html Diarsipkan 2013-06-06 di Wayback Machine. | STS 52 | 2.5 juta tahun silam | Australopithecus africanus | 1947 | Afrika Selatan | Robert Broom |
STS 71 | 2.5 juta tahun silam | Australopithecus africanus | 1947 | Afrika Selatan | Robert Broom |
2.5 juta - 1 juta tahun silam
Nama | Waktu hidup | Spesies | Tahun ditemukan | Negara | Penemu | |
---|---|---|---|---|---|---|
Taung 1 (Bocah Taung) | 2.5 juta tahun silam | Australopithecus africanus | 1924 | Afrika Selatan | Raymond Dart | |
KNM WT 17000 (tengkorak hittam) | 2.5 juta tahun silam | Paranthropus aethiopicus | 1985 | Kenya | Alan Walker | |
Mansuia Wushan | 2.04-2 juta tahun silam | Homo erectus | 1986 | Tiongkok | ||
TM 1517 | 2 juta tahun silam | Paranthropus robustus | 1938 | Afrika Selatan | Gert Terblanche | |
MH1 imWaktu hidup at Scientific American | MH1 | 1.977-1.98 juta tahun silam[4] | Australopithecus sediba | 2008 | Afrika Selatan | Lee R. Berger |
KNM ER 1813 | 1.9 juta tahun silam | Homo habilis | 1973 | Kenya | Kamoya Kimeu | |
KNM ER 1470 | 1.9 juta tahun silam | Homo rudolfensis or Homo habilis | 1972 | Kenya | Bernard Ngeneo[5] | |
SK 48 | 1.8 juta tahun silam | Paranthropus robustus | 1948 | Afrika Selatan | Robert Broom | |
OH 24 (Twiggy) | 1.8 juta tahun silam | Homo habilis | 1968 | Tanzania | Peter Nzube | |
OH 8 imWaktu hidup of foot at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-12-08 di Wayback Machine. | OH 8 | 1.8 juta tahun silam | Homo habilis | 1960 | Tanzania | |
OH 5 (Manusia Zinj atau nutcracker) | 1.8 juta tahun silam | Paranthropus boisei | 1959 | Tanzania | Mary Leakey | |
D 2700 | 1.8 juta tahun silam | Homo georgicus | 2001 | Georgia | ||
OH 7 | 1.75 juta tahun silam | Homo habilis | 1960 | Tanzania | Jonathan Leakey | |
KNM ER 3733 | 1.75 juta tahun silam | Homo ergaster | 1975 | Kenya | Bernard Ngeneo | |
KNM ER 1805 | 1.74 juta tahun silam | Homo habilis | Kenya | |||
STW 53 imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-04-12 di Wayback Machine. | StW 53 | 2 - 1.5 juta tahun silam | Homo gautengensis | 1976 | Afrika Selatan | A. R. Hughes |
SK 847 imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2007-09-27 di Wayback Machine. | SK 847 | 2 - 1.5 juta tahun silam | Homo habilis sensu Lato atau tidak terklasifikasikan Lihat Grine et al. 1996 | 1949 | Afrika Selatan | |
DNH 7 imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-06-17 di Wayback Machine. | DNH 7 (Eurydice) | 2 - 1.5 juta tahun silam | Paranthropus robustus | 1994 | Afrika Selatan | André Keyser |
SK 46 | 2 - 1.5 juta tahun silam | Paranthropus robustus | 1949 | Afrika Selatan | Robert Broom | |
Manusia Yuanmou | 1.7 juta tahun silam | Homo erectus | 1965 | Tiongkok | Fang Qian | |
OH 13[butuh rujukan] | 1.7 juta tahun silam | Homo habilis | 1963 | Tanzania | N. Mbuika | |
KNM ER 406 | 1.7 juta tahun silam | Paranthropus boisei | 1969 | Kenya | Richard Leakey | |
KNM ER 732[butuh rujukan] | 1.7 juta tahun silam | Paranthropus boisei | 1970 | Kenya | Richard Leakey | |
KNM ER 23000[butuh rujukan] | Kenya | |||||
KNM WT 17400[butuh rujukan] | 1.7 juta tahun silam | Paranthropus boisei | Kenya | |||
KNM WT 15000 (Bocah Turkana) | 1.6 juta tahun silam | Homo erectus or Homo ergaster | 1984 | Kenya | Kamoya Kimeu | |
KNM ER 3883 | 1.6 - 1.4 juta tahun silam | Homo erectus | Kenya | Richard Leakey | ||
Peninj Mandible | 1.5 juta tahun silam | Paranthropus boisei | 1964 | Tanzania | Richard Leakey | |
Chellean OH 9 ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-06-17 di Wayback Machine. | OH 9 (Manusia Chellean) | 1.5 juta tahun silam | Homo erectus | 1960 | Tanzania | Louis Leakey |
KNM ER 992 | 1.5 juta tahun silam | Homo ergaster | 1971 | Kenya | Richard Leakey | |
KGA 10-525[butuh rujukan] | 1.4 juta tahun silam | Paranthropus boisei | 1993 | Ethiopia | A. Amzaye | |
Daka | 1.0 juta tahun silam | Homo erectus | 1997 | Ethiopia | Henry Gilbert |
1 juta - 300,000 tahun silam
Nama | Waktu hidup | Spesies | Tahun ditemukan | Negara | Penemu | |
---|---|---|---|---|---|---|
Sangiran 4 | < 1 juta tahun silam | Homo erectus | 1939 | Indonesia | G.H.R. von Koenigswald | |
Sangiran 2 imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-08-29 di Wayback Machine. | Sangiran 2 | 1.6-0.7 juta tahun silam | Homo erectus | 1937 | Indonesia | G.H.R. von Koenigswald |
Trinil 2 Pithecanthropus-1 atau Manusia Jawa | 1 - 0.7 juta tahun silam | Homo erectus | 1891 | Indonesia | Eugène Dubois | |
858 - 780k | Homo antecessor atau Homo erectus | 1994 | Spanyol | Bermúdez & Arsuaga | ||
Manusia Peking | 780 - 680k | Homo erectus | 1921 | Tiongkok | Davidson Black | |
Ternifine 2-3[butuh rujukan] | 700k | Homo erectus | 1954 | Aljazair | C. Arambourg | |
Sangiran 17 imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-01-06 di Wayback Machine. | Sangiran 17 | 700k | Homo erectus | 1969 | Indonesia | S. Sartono |
Eartham Pit, Boxgrove | Manusia Boxgrove | 524k - 478k | Homo heidelbergensis | 1994 | Britania Raya | |
Hexian PA830 imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2013-06-06 di Wayback Machine. | Hexian | 500 - 400k | Homo erectus | 1980 | Tiongkok | |
Tengkorak 5 (Miguelón) | 400k | Homo heidelbergensis | 1992 | Spanyol | Bermúdez, Arsuaga & Carbonell | |
Manusia Altamura | 400k | Homo heidelbergensis | Italia | |||
Bodo imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-01-06 di Wayback Machine. | Bodo | 600k | Homo heidelbergensis atau Homo erectus | 1976 | Ethiopia | A. Asfaw |
Mauuer 1 (Manusia Heidelberg) | 500k | Homo heidelbergensis | 1907 | Jerman | Daniel Hartmann | |
[1] | Ndutu | 350k | Homo heidelbergensis | 1973 | Tanzania | A.A. Mturi |
Sale[butuh rujukan] | Maroko | |||||
hidups/Saldanha.JPG Saldanha man | Manusia Saldanha | 500k | Homo heidelbergensis | 1953 | Afrika Selatan | |
Arago XXI imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-01-06 di Wayback Machine. | Arago 21 (Manusia Tautavel) | 400k | Homo heidelbergensis atau Homo erectus | 1971 | Prancis | Henry de Lumley |
Terngkotak Steinheim | 350k | Homo heidelbergensis atau Homo neanderthalensis | 1933 | Jerman | ||
Petralona 1 imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-01-06 di Wayback Machine. | Petralona 1 | 500k - 250k | Homo erectus atau Homo rhodesiensis | 1960 | Yunani |
300,000 - 50,000 tahun silam ; Middle Paleolithic
Nama | Waktu hidup | Spesies | Tahun ditemukan | Negara | Penemu | |
---|---|---|---|---|---|---|
Manusia Swanscombe | 400k | Homo heidelbergensis atau Homo neanderthalensis | 1935 | Britania Raya | Alvan T juta tahun silamrston | |
Ngandong 7 | 250k | Homo heidelbergensis atau Homo erectus | 1931 | Indonesia | C. ter Haar dan G. H. R. von Koenigswald | |
Bontnewydd Palaeolithic site | Bontnewydd (Pontynewydd) | 230k | Homo neanderthalensis | 1981 | Britania Raya | |
Broken Hill 1 (Kabwe Cranium atau Manusia Rhodos) | 300k - 125k | Homo rhodesiensis atau Homo heidelbergensis | 1921 | Zambia | Tom Zwiglaar | |
Dali imWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-08-28 di Wayback Machine. | Dali (fossil) | 209k | Homo heidelbergensis atau Homo sapiens | 1978 | Tiongkok | Shuntang Liu |
Omo 1 ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-08-18 di Wayback Machine. | Omo 1 | 190k | Homo sapiens | 1967 | Ethiopia | Richard Leakey |
Omo II ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-01-13 di Wayback Machine. | Omo 2 | ? | Homo rhodesiensis atau Homo sapiens | ? | Ethiopia | Richard Leakey |
Herto skull imWaktu hidups at ABC Science | Herto remains | 160k | Homo sapiens idaltu | 1997 | Ethiopia | Tim White |
Jebel Irhoud 1 skull imWaktu hidup at Max Planck Institute Diarsipkan 2017-01-12 di Wayback Machine. | Jebel Irhoud 1 | 160k | Homo sapiens | 1991 | Maroko | |
Jebel Irhoud 2 | 160k | Homo sapiens | 1991 | Maroko | ||
Jebel Irhoud 3 Mandible ImWaktu hidup at PhysOrg.com | Jebel Irhoud 3 | 160k | Homo sapiens | 1991 | Maroko | |
Jebel Irhoud 4 | 160k | Homo sapiens | 1991 | Maroko | ||
Tabun 1 ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2013-08-16 di Wayback Machine. | Tabun C1 | 120k | Homo neanderthalensis | 1967 | Israel | Arthur Jelinek |
Klasies ImWaktu hidups at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-06-10 di Wayback Machine. | Klasies River Caves | 125 - 75k | Homo sapiens | 1960 | Afrika Selatan | Ray Inskeep, Robin Singer, John Wymer, Hilary Deacon |
Krapina C ImWaktu hidups at Modern Human Origins Diarsipkan 2007-09-27 di Wayback Machine. | Krapina | 100k | Homo neanderthalensis | 1899 | Kroasia | Dragutin Gorjanović-Kramberger |
Skhul V | 100 - 90k | Homo sapiens | 1933 | Israel | T. McCown dan H. Moivus, Jr. | |
Qafzeh IX | 100 - 90k | Homo sapiens[6] | 1933 | Israel | T. McCown dan H. Moivus, Jr. | |
Skhul IX | Homo sapiens ? | Israel | ||||
Qafzeh VI ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-07-18 di Wayback Machine. | Qafzeh VI | 100 - 90k | Homo sapiens | 1933 | Israel | T. McCown dan H. Moivus, Jr. |
La Ferrassie 1 | 70k | Homo neanderthalensis | 1909 | Prancis | R. Capitan dan D. Peyrony | |
La Quina 5[butuh rujukan] | 55-40k | Homo neanderthalensis | Prancis | |||
La Quina 18[butuh rujukan] | 55-40k | Homo neanderthalensis | Prancis | |||
Mount Circeo 1 ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2011-05-30 di Wayback Machine. | Mt. Circeo 1 | 60 - 40k | Homo neanderthalensis | 1939 | Italia | Prof. Blanc |
[2] | Engis | Homo neanderthalensis | 1829 | Belgia | Philippe-Charles Schmerling | |
Saccopastore 1 ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2011-07-16 di Wayback Machine. | Saccopastore 1 | 60k | Homo neanderthalensis | Italia | ||
Gibraltar 1 ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2011-07-16 di Wayback Machine. | Gibraltar 1 | Homo neanderthalensis | 1848 | Gibraltar | Lieutenant Flint | |
Shanidar 1 | 80 - 60k | Homo neanderthalensis | 1961 | Irak | Ralph Solecki | |
Amud 1 ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2011-04-24 di Wayback Machine. | Amud 1 | Homo neanderthalensis | Israel | |||
Amud 7 ImWaktu hidup at Modern Human Origins Diarsipkan 2011-07-16 di Wayback Machine. | Amud 7 | Homo neanderthalensis | Israel | |||
La Chapelle-aux-Saints 1 | 60k | Homo neanderthalensis | 1908 | Prancis | A. dan J. Bouyssonie dan L. Bardon | |
Manusia Mungo | 60 - 40k | Homo sapiens | 1974 | Australia | ||
Qafzeh VI imWaktu hidups at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-07-18 di Wayback Machine. | Jebel Qafzeh 6 | 115 - 92k atau 55 - 30k | Homo sapiens | 1930 | Israel | R. Neuville M Stekelis |
NG 6 | 53 - 27k | Homo erectus | 1931 | Indonesia | C. ter Haar dan GHR von Koenigswald |
50,000 - 10,000 tahun silam: Upper Paleolithic
Nama | Waktu hidup | Spesies | Tahun ditemukan | Negara | Penemu | |
---|---|---|---|---|---|---|
Le Moustier | 45k | Homo neanderthalensis | 1909 | Prancis | ||
Neanderthal 1 imWaktu hidups at Modern Human Origins Diarsipkan 2010-06-20 di Wayback Machine. | Neanderthal 1 | 40k | Homo neanderthalensis | 1856 | Jerman | Johann Carl Fuhlrott |
Denisovan tooth | 50-30k | Homo ? | 2000 | Rusia | ||
hominin toe bone | 40k | Homo ? (possible Neanderthal-Denisovan hybrid) | 2011 | Rusia | ||
Denisova hominin (X-Woman) | 40k | Homo ? | 2008 | Rusia | Johannes Krause, et al. | |
Kents Cavern | 40k - 37k | Homo sapiens/Homo neanderthalensis | 1927 | Britania Raya | ||
Sidrón Cave[butuh rujukan] | 49 k | Homo neanderthalensis | 1994 | Spanyol | ||
Hofmeyr Skull | 36k | Homo sapiens | 1952 | Afrika Selatan | ||
hidup/Experts-Recreate-the-Face-of-the-First-European-2.jpg/ ImWaktu hidups of Peştera cu Oase | Peştera cu Oase | 36k | Homo sapiens | 2002 | Romania | |
Red Lady of Paviland | 33k | Homo sapiens | 1823 | Britania Raya | William Buckland | |
Manusia Yamashita-Cho | 32k | Homo sapiens | 1962 | Jepang | ||
Cro-Magnon 1 | 30k | Homo sapiens | 1868 | Prancis | Louis Lartet | |
Combe Capelle | 35 - 30k | Homo sapiens | 1909 | Prancis | O. Hauser | |
Predmosti 3 imWaktu hidups at Modern Human Origins Diarsipkan 2013-06-06 di Wayback Machine. | Predmost 3 | 26k | Homo sapiens | 1894 | Republik Ceko | K.J. juta tahun silamska |
[3] | Eel Point | 24k | Homo sapiens | 1997 | Britania Raya | |
LB 1 (Hobbit) | 18k | Homo floresiensis atau Homo erectus atau ? | 2003 | Indonesia | Peter Brown | |
Minatogawa 1 imWaktu hidups at Modern Human Origins Diarsipkan 2013-08-16 di Wayback Machine. | Minatogawa 1 | 18 - 16k | Homo sapiens | 1970 | Jepang | |
Tandou[butuh rujukan] | 15k | Homo sapiens | 1967 | Australia | Duncan Merrilees | |
Wadi Kubbaniya[butuh rujukan] | 20 - 8k | Homo sapiens | 1982 | Mesir | Fred Wendorf | |
[4] hidup-cannibals-britain-earliest-settlers | Gough's Cave | 14.7k | Homo sapiens | 1927–1968 | Britania Raya | |
Kow Swamp 1 | 13k - 9k | Homo sapiens | 1968 | Australia | A.G. Thorne | |
Afalou 13[butuh rujukan] | 12k - 8k | Homo sapiens | 1920 | Aljazair | C. Arambourg | |
Wadi Halfa 25[butuh rujukan] | 12k - 8k | Homo sapiens | 1963 | Sudan | G. Armelagos, E. Ewing, D. Greene | |
Wadjak 1[butuh rujukan] | 12 - 10k | Homo sapiens | 1888 | Indonesia | Eugene Dubois | |
Manusia Tepexpan | 11 - 5k | Homo sapiens | 1947 | Meksiko | H. de Terra | |
Cerro Sota 2[butuh rujukan] | 11k | Homo sapiens | 1936 | Chile | Junius Bird | |
SDM 16704[butuh rujukan] | 11.8k - 4.9k | Homo sapiens | 1929 | Amerika Serikat | M.J. Rogers |
10,000 - 5000 tahun silam - Mesolithic / Neolithic
Nama | Waktu hidup | Spesies | Tahun ditemukan | Negara | Penemu | |
---|---|---|---|---|---|---|
Manusia Cheddar | 9k | Homo sapiens | 1903 | Britania Raya | ||
Lo 4b[butuh rujukan] | 9k - 6k | Homo sapiens | 1965 | H. Robbins B.M. Lynch |
Catatan kaki
- ^ "Prominent Hominid Fossils". Diakses tanggal 2006-08-31.
- ^ a b c Andrew Hill & Steven Ward (1988). "Origin of the Hominidae: The Record of African Large Hominoid Evolution Between 14 My dan 4 My". Yearbook of Physical Anthropology. 31 (59): 49–83. doi:10.1002/ajpa.1330310505
- ^ Bryan Patterson, Anna K. Behrensmeyer, & William D. Sill (6 June 1970). "Geology dan Fauna of a New Pliocene Locality in North-western Kenya". Nature. 226 (5249): 918–921. doi:10.1038/226918a0. PMID 16057594 Pemeliharaan CS1: Banyak nama: authors list (link) Key details from select sources Diarsipkan 2011-07-16 di Wayback Machine.
- ^ Jonathan, Amos. "African fossils put new spin on human origins story". http://www.sciencemag.org/site/extra/sediba/index.xhtml. BBC News. Diakses tanggal 9 September 2011. Hapus pranala luar di parameter
|work=
(bantuan) - ^ Mai, L.L., Owl, M.Y., & Kersting, M.P. (2005), p.286
- ^ "Qafzeh IX". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2007-09-27. Diakses tanggal 2012-01-16.